Gemeenten nog niet klaar voor Omgevingswet

Ruim een jaar voor de invoering van de Omgevingswet denkt 43 procent van de gemeenteambtenaren dat de eigen organisatie klaar is voor de implementatie hiervan. Dat blijkt uit onderzoek van I&O Research in opdracht van Binnenlands Bestuur. Ten opzichte van de vorige meting in 2018 is er geen (significant) verschil te constateren. I&O-onderzoeker Ester Hilhorst: “Je zou bij gemeenten een inhaalslag verwachten nu de Omgevingswet steeds dichterbij komt. Maar die vindt nog niet plaats.”
Het doel van het onderzoeksvraag was te achterhalen hoe ambtenaren (met name bij gemeenten) de aanloop naar de invoering van de Omgevingswet in 2021 ervaren. Hoe beoordelen zij de huidige stand van zaken en zijn zij en hun bestuurders klaar voor de stelselwijziging?

Vaak nog geen Omgevingsvisie

De implementatie van de Omgevingswet is voorzien op 1 januari 2021. Ten opzichte van een jaar geleden geeft 43 procent van de gemeenteambtenaren aan dat de gemeente op koers ligt voor de implementatie. In 2018 was dat 46 procent (dit verschil is niet statistisch significant). Wat hebben gemeenten inmiddels gedaan om die implementatie tijdig voor elkaar te krijgen? De start lijkt veelal wel gemaakt, met een projectleider, een projectorganisatie, een verantwoordelijk wethouder, informatie, trainingen en aandacht voor de benodigde cultuurverandering. Ook draaien er diverse pilotprojecten of wordt er geëxperimenteerd met de Crisis- en herstelwet. Maar een Omgevingsvisie is er vaak nog niet.    

Knelpunten 

Zolang de Omgevingsvisie er niet is, is onduidelijk waar de gemeente naartoe wil, welke ruimte er zal zijn voor nieuwe initiatieven en welke concrete gevolgen de Omgevingswet zal hebben. Een belangrijk knelpunt blijft volgens ambtenaren dat het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) mogelijk onvoldoende zal zijn en dat inwoners en bedrijven onvoldoende zijn voorbereid. Een ander knelpunt is dat de afstemming tussen de verschillende overheden belangrijk is, maar (nog) niet overal van de grond komt en misschien ook niet optimaal van de grond zal komen. Ongeveer een derde van de ambtenaren voorziet dat er na implementatie van de Omgevingswet discussie zal zijn over de wet- en regelgeving en onduidelijkheid over verantwoordelijkheden tussen verschillende overheden. Er zijn ook twijfels of de Omgevingswet zal gaan opleveren waarvoor het bedoeld is. Mede doordat de helft van de ambtenaren meer maatwerk voorziet (en dus meer werk), verwacht minder dan een kwart van de ambtenaren dat bestuurders sneller of betere besluiten zullen kunnen nemen, dat de onderzoekslast minder wordt en dat overheden meer grip zullen hebben op de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet zorgt er misschien wel voor dat de formele procedures korter worden, maar de discussie verschuift naar het voortraject. 

Creatieve oplossingen

Het woon- en leefklimaat in gemeenten wordt met een 7,5 positief gewaardeerd. De hoogste prioriteit moet volgens ambtenaren worden gegeven aan duurzaamheid, wonen en natuur. Daarbij zijn creatieve oplossingen nodig om die te clusteren of elkaar te laten versterken. Tegelijkertijd zouden gemeenteambtenaren vaker ruimte willen laten aan particuliere initiatieven dan rijksambtenaren en ambtenaren van (boven)regionale organisaties. Zij staan hier voorzichtiger in. Rijksambtenaren en ambtenaren bij (boven)regionale organisaties willen juist meer aandacht voor bovenregionale afstemming en belangen.

Verantwoording

I&O Research voerde dit onderzoek uit in opdracht van Binnenlands Bestuur. Deze peiling is gehouden met het oog op het congres over de Omgevingswet van Binnenlands Bestuur, 26 september 2019. Aan het onderzoek werkten in totaal 600 ambtenaren mee, waarvan er 312 door de screeningsvragen zijn gekomen omdat ze werkzaam zijn in het ruimtelijk domein in brede zin. Zij zijn geworven via het I&O Research Panel en de lezers van de nieuwsbrief Economie en Ruimte van Binnenlands Bestuur. Het veldwerk liep van donderdag 20 juni tot en met donderdag 18 juli 2019.