TV debatten voorafgaand aan de tweede kamerverkiezingen hadden veel invloed op stemgedrag
Vergeleken met andere onderdelen van de campagne, hebben de TV debatten een zeer belangrijke rol gespeeld bij het veranderen van de stemvoorkeuren. Van de kiezers die hebben aangegeven dat de campagnes hun stemvoorkeur hebben veranderd, zegt 59% dat de TV debatten hun stemintentie hebben veranderd. Dit blijkt uit een representatieve enquête die I&O Research begin oktober jl. heeft gehouden onder 4.700 respondenten. In deze enquête zijn respondenten een aantal vragen voorgelegd over de campagne en de debatten.
De onvoorziene val van het kabinet Rutte I, eind april 2012, had tot gevolg dat politieke partijen een korte tijd werd gegund verkiezingscampagnes te voeren. Vanwege de zomervakantieperiode waren de campagnes van de meeste partijen pas medio augustus goed van start gegaan. Gedurende vier weken hebben partijen gestreden om de gunst van de kiezer. Niet eerder zijn de lijsttrekkers van de grote partijen zo vaak op de televisie met elkaar in debat gegaan als in dit verkiezingsjaar (zeven keer). De grootste partijen, PvdA en VVD, voerden een felle electorale strijd die herinneringen opriep aan de polarisatie van de jaren zeventig. De PvdA had de ideologisch afgeschudde veren weer opgeplakt en zette als vanouds in op het verminderen van economische ongelijkheid in de samenleving. De VVD betitelde de PvdA, SP en Groen Links als socialisten die eenmaal aan de macht economische rampspoed zouden brengen, met een uitdijende overheid die iedere prikkel tot prestatie zou wegnemen. In de laatste twee weken waren er drastische veranderingen in de peilingen. Na een paar tv debatten had de voorspelde nek-aan-nekrace tussen de SP en de VVD plaatsgemaakt voor een wedloop tussen de PvdA en de VVD. Het mediabeeld van een gebrekkig overkomende SP lijsttrekker Roemer was het spiegelbeeld van de mediahype rondom zijn toebedeelde charisma bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. De grote discrepantie tussen de peilingen aan het begin van de campagneperiode en de verkiezingsuitslag doet vermoeden dat de gevoerde campagnes een groot effect hebben gehad op het stemgedrag van de kiezers.
De invloed van verkiezingscampagnes en de tv debatten op het stemgedrag kunnen we onderzoeken met gegevens van een representatieve enquête die I&O Research begin oktober jl. heeft gehouden onder 4700 respondenten. In deze enquête zijn respondenten een aantal vragen voorgelegd over de campagne en de debatten.
Respondenten is gevraagd of de verkiezingscampagnes in augustus en september hun voorgenomen stemkeuze hebben veranderd.
Het effect van campagnes en tv debatten bij het gehele electoraat
Bijna een op de vijf kiezers (18%) geeft aan dat zij door de campagnes op een andere partij hebben gestemd dan zij oorspronkelijk van plan waren.
De debatten tussen lijsttrekkers op de tv blijken bij de campagnes een grote rol te hebben gespeeld. Negen van de tien respondenten (87%) geeft aan op zijn minst enige aandacht te hebben besteed aan het kijken naar de lijsttrekkersdebatten. Aan deze groep respondenten zijn twee stellingen voorgelegd: ‘het kijken naar de TV debatten heeft invloed gehad op mijn stemkeuze’ en ‘door het kijken naar de TV debatten heb ik mijn voorgenomen stemkeuze veranderd’.
Ruim een kwart (27%) geeft aan dat het kijken naar de TV debatten de stemkeuze heeft beïnvloed. Hierbij kan beïnvloeding betrekking hebben op een verandering van de voorgenomen stemkeuze of een bevestiging van dit voornemen. Het aandeel van het gehele electoraat (inclusief de niet-kijkers) dat door TV debatten is beïnvloed, is bijna een kwart (23%).
Bij een op de zeven kiezers (14%) heeft het kijken naar de debatten ertoe geleid dat zij op een andere partij zijn gaan stemmen dan zij aanvankelijk van plan waren. Dit aantal is een op de acht kiezers van het gehele electoraat (12%).
Vergeleken met andere onderdelen van de campagne, hebben de TV debatten een zeer belangrijke rol gespeeld bij het veranderen van de stemvoorkeuren. Van de kiezers die hebben aangegeven dat de campagnes hun stemvoorkeur hebben veranderd, zegt 59% dat de TV debatten hun stemintentie hebben veranderd.
Het effect van de campagne en tv debatten bij kiezers van verschillende partijen
Afgaande op de rapportage van de respondenten hebben de verkiezingscampagnes het grootste effect gehad bij kiezers van de PvdA en 50plus. Ongeveer een op de drie kiezers van de PvdA (32%) en 50plus (33%) geeft aan dat de campagnes de voorgenomen stemkeuze hebben veranderd.
De verkiezingscampagnes hebben aanmerkelijk minder invloed gehad op een stemkeuze voor andere partijen dan PvdA en 50plus. De aantallen kiezers van deze partijen die hebben aangegeven dat de campagnes de stemkeuze hebben veranderd, liggen tussen de 7% en 17%.
Het effect van de TV debatten laat een zelfde beeld zien. Met name de PvdA en 50plus hebben geprofiteerd van de debatten. De PvdA waarschijnlijk door het optreden van lijsttrekker Samsom, 50plus vermoedelijk eerder door een negatieve waardering van de lijsttrekkers van grotere partijen (lijsttrekker Krol was niet aanwezig bij de debatten). Circa vier van de tien kiezers van de PvdA en 50plus zegt dat de TV debatten de stemkeuze hebben beïnvloed (41% van de PvdA-kiezers, 35% van de 50plus-kiezers).
Tenslotte de cruciale vraag of het kijken naar de TV debatten de voorgenomen stemkeuze heeft veranderd. Dit is bij een op de vier PvdA-kiezers het geval (25%). En opmerkelijk is dat ondanks de afwezigheid van lijsttrekker Krol drie van de tien 50plus-kiezers (29%) een stemverandering aangeeft.
Effect van campagnes en tv debatten bij overlopers naar de PvdA
I&O Research heeft een zelfde groep respondenten voor en na de verkiezingen respectievelijk gevraagd naar hun voorgenomen stemkeuze en daadwerkelijke stemkeuze. Er blijken met name veel kiezers te zijn die hadden voorgenomen SP, D66 of Groen Links te stemmen en uiteindelijk op de PvdA hebben gestemd. Voor de groep van ‘overlopers’ naar de PvdA (niet van plan om PvdA te stemmen, maar dit uiteindelijk wel gedaan), kunnen we nagaan hoe groot het effect was van de TV debatten. Bijna vier van de tien overlopers naar de PvdA (37%) blijkt de stemintentie te hebben veranderd vanwege de TV debatten. Dit effect is met name sterk bij overlopers van de SP naar de PvdA. Bijna de helft (46%) van de groep kiezers die van plan was SP te stemmen en uiteindelijk PvdA heeft gestemd, heeft dit gedaan vanwege het optreden van de lijsttrekkers in de TV debatten.
Samenvatting en conclusie
De campagnes van politieke partijen, met name zoals gevoerd in de tv debatten, hebben een groot effect gehad op de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen van september 2012.
Bijna een op de vijf kiezers (18%) geeft aan dat zij door de campagnes op een andere partij zijn gaan stemmen dan zij aanvankelijk van plan waren. Bij een kwart van de kiezers (23%) hebben de tv debatten invloed gehad op de stemkeuze, doordat deze debatten de stemintentie hebben bevestigd of veranderd. Een op de acht kiezers (12%) heeft als gevolg van het zien van de tv debatten de voorgenomen stemkeuze veranderd.
Met name de PvdA blijkt te hebben geprofiteerd van de gevoerde campagne en de tv debatten. Een op de vier PvdA-kiezers (25%) geeft aan dat zij eerst niet van plan was PvdA te gaan stemmen, maar dit uiteindelijk toch heeft gedaan als gevolg van het optreden van de lijsttrekkers in TV debatten.
Na de verkiezingen is in de media veelvuldig de klacht geuit dat burgers zijn overvoerd met de vele tv debatten, en dat deze debatten vaak werden gekenmerkt door herhaling en een gebrek aan diepgang. De belangstelling voor deze debatten is er in ieder geval niet minder om geweest. De rapportage van respondenten van onze enquête geeft aan dat deze debatten een substantieel effect hebben gehad op de verkiezingsuitslag. Idealiter geven tv debatten tussen lijsttrekkers informatie over de beleidsvoornemens van partijen, hetgeen de kiezer beter in staat stelt een partij te kiezen die zijn of haar beleidswensen het beste vertegenwoordigt. Bij volgende Tweede Kamerverkiezingen lijkt daarom een verbetering van de inhoud en stijl van de tv debatten meer wenselijk te zijn dan een vermindering van het aantal debatten.