Het dilemma van de ambtenaar: tegenkracht of tegenmacht?

Symposium over ethiek en de menselijke maat bij de overheid
Woensdagmiddag 21 juni 2023, Utrecht

Dat veel rijksambtenaren aanlopen tegen ethische dilemma’s bleek vorig jaar al uit het I&O-onderzoek ‘Morele vragen bij rijksambtenaren’. Maar hoe zit dat bij gemeenten, provincies en waterschappen? Hoe vullen ambtenaren hun functie in? Hebben ze vooral oog voor het belang van de bestuurder of voor dat van de burger? Staan die twee eigenlijk op gespannen voet met elkaar?

Morele vragen bij ambtenaren en vertrouwen in landelijke en decentrale overheid

I&O Research organiseert op 21 juni 2023 het symposium ‘Het dilemma van de ambtenaar: tegenkracht of tegenmacht?’ om te onderzoeken wat de rol van de ambtenaar kan (of moet) zijn om het vertrouwen van burgers te herstellen. Wat kunnen ambtenaren doen om de burger te geven wat hij nodig heeft? In hoeverre is daar een ethische overheid voor nodig? Hierbij kijken we zowel naar het Rijk als naar gemeenten, waterschappen en provincies.

Werk je bij de (semi)overheid? Dan ben je van harte uitgenodigd!

Erik Pool (BZK) – Presentatie van het kakelverse Macht en Moed praktijkboek
Erik Pool is programmadirecteur Dialoog en Ethiek bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Hij schreef het boek Macht en Moed waarin hij uitvoerig ingaat op de kunst van het ambtelijk tegenspreken. Erik probeert er met zijn programma voor te zorgen dat er bij het Rijk aandacht is voor ethische spanningen en dat er vakkundig over wordt gesproken. Via dialoogmethodieken stimuleert hij dat ambtenaren tijd krijgen te praten over wat hen overkomt, wat hun dwarszit, wat niet gezien wordt.

Vandaag presenteert Erik Pool het nieuwe Macht en Moed Praktijkboek. Het boek wordt in ontvangst genomen door Freek de Jonge, Jos Kessels en Jos Delnoij.
Erik neemt ons mee in zijn weerbarstige ontdekkingsreis. Het boek wordt gratis ter beschikking gesteld aan alle bezoekers. Het Praktijkboek is geschreven door Erik en 19 co-auteurs en bestaat uit denkstoffen (inspirerende korte teksten met ‘onderzoeksvragen voor jou en je collega’s’), bouwmaterialen (aanwijzingen om dialogen op te zetten) en praktijkwijzers (concrete instructies voor praktische werkvormen).

Peter Kanne (I&O) – Vertrouwen van burgers in de overheid en de rol van de ambtenaar
Peter Kanne is senior onderzoeker bij I&O Research. Hij doet onderzoek naar electorale ontwikkelingen, draagvlak en overheidsdienstverlening. In opdracht van Dialoog en Ethiek voerde I&O Research in 2022 het onderzoek ‘Morele vragen bij rijksambtenaren’ uit. Hieruit bleek dat ruim de helft van de rijksambtenaren wel eens iets meemaakte waarbij ze zich afvroegen: is dit wel het goede om te doen? Ambtenaren konden hun morele dilemma’s echter lang niet altijd kwijt, of er werd geen bevredigend vervolg aan gegeven.

Vandaag presenteert Peter nieuw I&O-onderzoek, waarin deze vraag wordt beantwoord voor Rijk, gemeenten, provincies én waterschappen. Daarnaast laat hij zien wat de relatie is tussen een al dan niet leverende overheid en het vertrouwen van burgers in die overheid.

Gesprek met Bert Kleen (gemeente Twenterand) over schadeafhandeling Kanaal Almelo-De Haandrik
Tussen 2011 en 2016 werden werkzaamheden uitgevoerd aan het kanaal Almelo-De Haandrik. Omwonenden liepen hier niet alleen financiële, maar ook sociaal-emotionele schade hebben op. Voor de gemeenten Twenterand en Hellendoorn deed I&O Research onderzoek naar deze problematiek.

Elise van der Mark, onderzoeker bij I&O Research, gaat in gesprek met Bert Kleen, vertegenwoordiger van de gemeente Twenterand. Als zelfstandig projectleider begeleidt Bert vooral bestuurlijk gevoelige en complexe, niet alledaagse processen voor gemeenten. Namens de gemeente Twenterand is hij projectleider Kanaal Almelo-De Haandrik. Het gesprek gaat over het spanningsveld tussen het recht doen aan burgers enerzijds en regels en procedures anderzijds. Hoe zijn de gemeenten hiermee om gegaan? Hoe willen de gemeenten het vertrouwen bij burgers herstellen? Welke belemmeringen liggen daar nog op het gebied van regelgeving en uitvoering?

Panelgesprek met overheidsexperts en media

We eindigen de middag met een panelgesprek, geleid door Peter Kanne en Charlotte van Miltenburg van I&O Research. Erik Pool (BZK/programma Dialoog en Ethiek), Maud van de Wiel (adviesbureau Simons Van de Wiel), Guus Valk (chef politieke redactie bij NRC dat kritisch schreef over het programma) en Bert Kleen (gemeente Twenterand) gaan op zoek naar antwoord op de vraag die centraal staat: in hoeverre heeft de overheid tegensprekende ambtenaren nodig om menselijke dienstverlening te leveren? En wat is daarvoor nodig?

Vanzelfsprekend krijgt ook het publiek de gelegenheid zich in het gesprek te mengen.

Maud van de Wiel trapt af en reageert op voorgaande sprekers. Maud runt sinds 2007 adviesbureau Simons van de Wiel en adviseert bestuurders en ambtenaren bij (met name) decentrale overheden. Ze publiceerde (samen met o.a. partner Marike Simons) het boek ‘Politieke sensitiviteit voor ambtenaren – Het geheime handboek’, waarin zij stellen dat een ambtenaar geen tegenmacht is.

Elise van der Mark is kwalitatief onderzoeker op het gebied van participatie, co-creatie en innovatie in (mondiaal) welzijn, in de breedste zin van het woord. Elise is in 2022 vanuit de wetenschap overgestapt naar I&O Research, waar ze trekker is van het team kwalitatief. Ze promoveerde aan de Vrije Universiteit op een antropologisch participatief actieonderzoek.

Charlotte van Miltenburg is zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoeker bij I&O Research. Ze is gespecialiseerd in onderzoek naar integriteit, bestuurscultuur (ongewenste) omgangsvormen, morele vraagstukken en de menselijke maat. Ze behaalde in 2018 de master Health Sciences aan de Vrije Universiteit. Daarna werkte ze drie jaar als wetenschappelijk onderzoeker drugsbeleid bij het Trimbos instituut.

Guus Valk is chef van de politieke redactie van NRC. Eerder was hij correspondent voor NRC Handelsblad in Washington, correspondent in Israël en Palestina en politiek redacteur in Den Haag. Hij studeerde Journalistiek en Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Werk je bij de overheid of semioverheid? Dan ben je van harte uitgenodigd!
Kun je zelf niet maar ken je mensen voor wie dit interessant is? Stuur deze uitnodiging gerust door!
Meld je aan door op de knop ‘Klik hier om je aan te melden’ te klikken.

We hebben het maximum aantal inschrijvingen bereikt. Indien je achteraf informatie wilt ontvangen over de middag kun je je hieronder aanmelden.

Disclaimers bij aanmelding:

• Omdat we graag zoveel mogelijk mensen uit de doelgroep willen laten deelnemen (en het liefst zo min mogelijk mensen willen teleurstellen), het verzoek je alleen aan te melden als je vastbesloten bent te komen.
• In principe hanteren we de methode ‘wie het eerst komt het eerst maalt’. Mocht het (over)vol raken, kan het zijn dat we inschrijvers van dezelfde organisatie vragen minder mensen af te vaardigen.
• Je ontvangt bevestiging van je inschrijving.
• We houden ons het recht voor mensen die niet tot de doelgroep behoren af te melden.

Wanneer: woensdag 21 juni van 13-17 uur, daarna borrel
Locatie: Leeuwenbergh, Servaasbolwerk 1a, Utrecht
Toegang: er zijn geen kosten aan verbonden

Bereikbaarheid: Leeuwenbergh is vanaf station Utrecht Centraal lopend te bereiken (ca. 15-20 minuten). Daarnaast zijn er diverse goede busverbindingen. Er zullen namens I&O ook taxibusjes rijden vanaf Utrecht Centraal naar de locatie. Mocht je hier gebruik van willen maken, mail dan naar marketing@ioresearch.nl