Supermarkten in Nederland: meer mega?
Met name kort na de intrede van de Nota Ruimte in 2006 – waarbij het locatiebeleid voor bedrijven en voorzieningen (ABC-locatiebeleid) en het locatiebeleid voor Perifere en Grootschalige Detailhandelsvestiging (PDV/GDV beleid) werd vervangen door een integraal locatiebeleid voor bedrijven en voorzieningen – was er veel aandacht maar ook angst voor de vestiging van megasupermarkten in Nederland. Grootschalige supermarkten aan de rand van de stad naar Frans model zouden ook de Nederlandse winkelmarkt gaan veroveren en daarbij een sterk negatief effect kunnen hebben op de bestaande verzorgingsstructuur. Mede gezien de huidige aandacht voor de detailhandel (met recessie, teruglopende consumentenbestedingen en tegelijkertijd stijgende uitgaven via internet, leegstand en nieuwbouw als actuele thema’s) is het interessant vanuit een aanbodperspectief te kijken in welke mate de grootschalige supermarkten momenteel een plek hebben veroverd op de Nederlandse winkelmarkt.
Van supermarkt naar warenhuis?
In de afgelopen jaren is het aantal zelfstandige speciaalzaken sterk teruggelopen. Steeds meer kleine kernen ‘moeten het doen’ met een supermarkt. Ondanks dat het aantal winkelvoorzieningen afneemt, heeft de consument wel steeds meer winkelmeters tot zijn beschikking. Bekende oorzaak hiervan is dat de schaal van winkels toeneemt, een ontwikkeling die vooral zichtbaar is in de supermarktsector. Als ondermaat voor een goed functionerende full-service supermarkt wordt tegenwoordig al snel 1.200 m² gehanteerd. Werd voorheen de uitbreiding van het productaanbod vooral gezocht in de dagelijkse food-artikelen, tegenwoordig breiden supermarkten steeds vaker hun aanbod met name in de niet-dagelijkse sector uit. De supermarkt krijgt daarmee meer de functie van warenhuis.
Grootschalige supermarkten in Nederland
Vanuit dit perspectief is het interessant eens te kijken naar de ontwikkeling van grootschalige supermarkten in Nederland. Veroveren deze megasupermarkten in toenemende mate het land of loopt de groei hiervan in de pas met de gehele Nederlandse detailhandel? Een grootschalige supermarkt wordt doorgaans gedefinieerd als een supermarkt met meer dan 2.500 m² winkelvloeroppervlak. Uit cijfers van Locatus blijkt dat er in 2004 in Nederland 47 van dergelijke supermarkten met in totaal 146.000 m² winkelvloeroppervlak waren. Tussen 2004 en 2012 zijn er 14 grootschalige supermarkten bijgekomen, waardoor het totaal aantal megasupermarkten nu uitkomt op 61. Het winkelvloeroppervlak in deze supermarkten is met 32 procent toegenomen naar 192.200 m². Ter vergelijking: het totale winkeloppervlak in de dagelijkse sector is in dezelfde periode met 11 procent uitgebreid. De grootschalige supermarkten namen in 2004 2,6 procent van de totale dagelijkse sector voor rekening. In 2012 is dat aandeel opgelopen tot 3,8 procent.
Keuzes maken vergt inzicht
Hoewel er dus sprake is van een groeiend belang is er nog niet echt sprake van een vlucht naar megasupermarkten. In veel gemeenten en regio’s zijn wel initiatieven vanuit marktpartijen om steeds grotere supermarkten te vestigen. Deze initiatieven hebben effect op de bestaande detailhandel, maar ook op verkeer en de ruimtelijke kwaliteit van de voorzieningen. Lokale overheden moeten hier een afgewogen oordeel op geven. Het huidige economisch klimaat, de dynamiek tussen winkel en web en de mede hiermee samenhangende oploop van leegstand maakt sowieso het belang om onderbouwde beleidskeuzes te maken ten aanzien grootschalig versus kleinschalig, restrictief versus vernieuwend steeds groter. Inzicht in het functioneren van het winkelapparaat is essentieel om de juiste keuzes voor de toekomst te maken.
Voor SER Overijssel heeft I&O Research onlangs de detailhandel in Overijssel in beeld gebracht, op basis waarvan de SER Overijssel Gedeputeerde Staten van Overijssel heeft geadviseerd over welke rol de provincie heeft dan wel zou kunnen vervullen ten aanzien van de detailhandel (zie ook http://www.seaco.nl).