Slachtoffers grootschalige incidenten willen centraal punt voor informatie

Slachtoffers hebben verschillende behoeften, zowel praktisch als emotioneel

Slachtoffers van grootschalige incidenten hebben uiteenlopende behoeften. Deze behoeften zijn praktisch van aard, zoals de wens naar informatie, praktische ondersteuning en om medische hulp te ontvangen. Ook heeft men behoefte aan contact met anderen in de vorm van hereniging en contact met dierbaren en emotionele en sociale steun van hun omgeving. Ook willen ze erkenning en aandacht voor hun situatie. Daarnaast willen slachtoffers de ruimte krijgen om in alle rust het incident te kunnen verwerken. Sommige slachtoffers vragen om vervolging en berechting van de verantwoordelijke personen of instanties.

Invloed van context, persoonlijke kenmerken en tijd

De context en aard van het incident, in combinatie met individuele kenmerken van slachtoffers resulteren in verschillende behoeften bij slachtoffers en een variëteit in de mate waarin ze deze behoeften ervaren. De context en aard bestaan onder andere uit de tijdsperiode waarin het incident plaatsvond, de locatie en de gemeenschap waar het incident plaatsvond. Voorbeelden van persoonlijke kenmerken zijn zelfredzaamheid en veerkracht, leeftijd van het slachtoffer, de woonsituatie en de geloofsovertuiging van het slachtoffer.
Uit het onderzoek blijkt ook dat behoeften van slachtoffers zich over de tijd ontwikkelen. De behoefte aan psychologische ondersteuning komt bij sommige slachtoffers bijvoorbeeld pas jaren later.
Slachtoffers voldoende informeren is een belangrijke behoefte, omdat deze vanaf het begin tot jaren na het incident aanwezig is. Dit verandert in de loop van de tijd van behoefte aan praktische informatie naar een roep om informatie over waarheidsvinding en verantwoordelijkheid voor het incident.

Vaak behoefte aan hulp op meerdere gebieden tegelijk

In het huidige onderzoek zijn behoeften van slachtoffers van grootschalige incidenten ook vergeleken met de behoeften van slachtoffers van kleinschalige criminaliteit met grote impact voor het slachtoffer. Deze behoeften komen voor een groot deel overeen, maar de andersoortige aard, schaalgrootte en het collectieve karakter van grootschalige incidenten maken dat deze slachtoffers vaak op meer gebieden tegelijk problemen, verlies en schade ervaren dan andere slachtoffers. Dat betekent dat zij ook op meer gebieden tegelijk een sterke behoefte hebben aan hulp.

Ondersteuning bereikt niet alle slachtoffers en voldoet niet altijd aan specifieke behoeften

Het onderzoek laat zien dat er in Nederland ondersteuning is voor alle soorten behoeften die slachtoffers ervaren. De invulling van deze ondersteuning voldoet echter niet altijd aan de specifieke behoeften van slachtoffers. Ook blijkt dat de ondersteuning niet altijd alle slachtoffers bereikt die ze nodig hebben. Dat komt doordat de te verstrekken ondersteuning verspreid is over verschillende instanties. Daarnaast hebben slachtoffers het gevoel dat ze zelf bepaalde ondersteuning moeten ontdekken of daar achteraan moeten. Ook kunnen slachtoffers zich ‘overvallen’ voelen door de zaken die ze moeten regelen.

Eén centrale instantie of contactpersoon nodig

De uitkomsten van het onderzoek leiden tot de volgende aanbevelingen:

• Het aanstellen van één centrale instantie of contactpersoon die slachtoffers voor een langere tijd ondersteunt en hen informeert en begeleidt, waar slachtoffers met vragen terechtkunnen.
• Een handleiding waarin staat wat slachtoffers mogelijk te wachten staat. Deze handleiding kan bovenstaande instantie of contactpersoon verschaffen.
• Vinger aan de pols voor (verschillende) psychologische problemen over de tijd, in de vorm van een terugkerend (kortdurend) gesprek.
• Externe begeleiding voor het gezin, zodat er rekening wordt gehouden met het effect van slachtofferschap op de gezinssituatie. 

Langlopend onderzoek naar behoeften slachtoffers van meerwaarde

In het onderzoek vroegen we slachtoffers op één moment in de tijd terug te blikken op hun behoeften in de periode net na het incident tot nu. Een accuratere aanpak zou zijn om slachtoffers net na een grootschalig incident over langere tijd te volgen. Inzicht in de precieze ontwikkeling en verandering van behoeften onder slachtoffers over de tijd is tevens belangrijk voor een adequate inzet van hulp en bijstand onder slachtoffers.

Onderzoeksverantwoording

Ipsos I&O (voorheen I&O Research) heeft dit onderzoek uitgevoerd in samenwerking met Prof. Dr. Sven Zebel van Universiteit Twente, in opdracht van het WODC en op aanvraag van het ministerie van Justitie en Veiligheid. In dit onderzoek zijn verschillende methoden gebruikt: een literatuuronderzoek, expertinterviews en interviews met en enquêtes onder slachtoffers, naasten en nabestaanden van grootschalige incidenten. Na een uitgebreide selectie hebben we slachtoffers van de volgende incidenten betrokken binnen het onderzoek: vuurwerkramp Enschede, nieuwjaarsbrand Volendam, tsunami Indische Oceaan, schietincident Alphen aan den Rijn, vliegramp MH17 en tramaanslag Utrecht. We hebben in totaal 38 diepte-interviews gehouden met slachtoffers van deze incidenten. Onder slachtoffers van de vuurwerkramp Enschede, de vliegramp MH17 en de tramaanslag Utrecht is aanvullend op de interviews een enquête afgenomen. Alleen bij deze drie incidenten waren de te verwachten aantallen respondenten voldoende om indicatieve uitspraken te kunnen doen over de behoeften van slachtoffers. Dit leverde een respons van 106 ingevulde enquêtes op.

Klik hier om het nieuwsbericht van WODC te lezen.