Roep om minder hiërarchische overheid; groot draagvlak voor zelfsturing bij de overheid

Overheidsmedewerkers zijn er grotendeels van overtuigd dat de overheid minder hiërarchisch moet gaan werken (61%), mede om de participatiesamenleving tot een succes te maken (56%). Bovendien is een ruime meerderheid van de overheidsmedewerkers (64%) er van overtuigd dat dat ook kán met zelfsturende teams. Verder laat dit onderzoek zien dat medewerkers behoefte hebben aan (meer) autonomie en invloed om hun werk bij een responsievere overheid goed te kunnen doen. En dat zelfsturend werken gepaard gaat met meer werkgeluk. Obstakels vormen bureaucratie, bestuurders die te sterk gericht zijn op controle of hun eigen ego en een gebrek aan visie.

Dit blijkt uit onderzoek van I&O Research, uitgevoerd onder 3.108 werkende Nederlanders bij overheid, semioverheid en bedrijfsleven.
I&O Research voerde het onderzoek uit ter gelegenheid van de Werkconferentie “De Samenwerkende Overheid”, die vandaag (25 januari) plaatsvindt in de Jaarbeurs Utrecht.

Werkgeluk: ruim voldoende

De werkende Nederlander geeft zijn ‘algemene geluk’ een 7,7 en zijn ‘werkgeluk’ een 7,4.
Ondernemers (8,0) en ZZP-ers (7,9) zijn het meest gelukkig met hun werk. Bij hen lijkt het algemene geluk samen te vallen met hun werkgeluk. Werkenden in loondienst bij een bedrijf zijn het minst gelukkig: ze geven hun algemene geluk een 7,6 en hun werkgeluk een 7,1. Medewerkers bij de overheid zitten daar tussenin met een 7,7 voor het algemene geluk en een 7,2 voor het werkgeluk.

Motivators: werkinhoud en zelfstandig kunnen werken

Werkinhoudelijke aspecten – iets zinvols bijdragen aan de maatschappij, afwisseling en uitdaging – en zelfstandig kunnen werken (autonomie en vrijheid) maken dat mensen bij de overheid met plezier naar hun werk gaan. Dat geldt ook voor persoonlijke en professionele ontwikkelingsmogelijkheden.

Dissatisfiers: gebrek aan invloed, organisatiebeleid, bureaucratie en doofpotcultuur

Als invloed op het eigen werk ontbreekt wordt het een dissatisfier: een factor die het plezier in het werk bederft. Uit een correlatieanalyse blijkt dat de mate waarin men invloed heeft op beslissingen die te maken hebben met het eigen werk, niet alleen laag wordt gewaardeerd, maar ook veel (negatieve) invloed heeft op het werkgeluk. Hetzelfde geldt voor organisatiebeleid: (het ontbreken van) een heldere visie of strategie is voor veel medewerkers iets wat het werkgeluk in de weg zit.
De ‘werkgever’ wordt eveneens relatief laag gewaardeerd. Bij de overheid gaat het dan vaak over bureaucratie (trage besluitvorming, logheid) en administratieve regeldruk die als erg vervelend worden ervaren. Bovendien noemen veel overheidsmedewerkers cultuurkenmerken als ‘doofpotcultuur’, oneerlijkheid, wantrouwen en elkaar niet durven aanspreken. De leiding wordt hierbij aangemerkt als controlegericht, weinig besluitvaardig, solistisch, autoritair en bemoeizuchtig.

Een op de zes overheidsmedewerkers werkt (grotendeels) zelfsturend

Een op de vijf medewerkers (21%) werkt bij een volledig of bijna geheel zelfsturende organisatie, bij de overheid is dat een op de zes (16%). Eveneens circa een op de vijf werkenden werkt in een geheel of grotendeels hiërarchische organisatie.
Relatief vaak werkt men zelfsturend in het welzijnswerk (25%); relatief vaak hiërarchisch bij politie (43%), uitvoeringsorganisaties/ZBO’s (35%) en het Rijk (28%).
Verder maakt het uit wie er aan het woord is: bestuurders en directeuren bij de overheid noemen hun organisaties beduidend vaker zelfsturend (26%) dan medewerkers die in een team werken (19%). Bestuurders bij de overheid vinden hun organisatie zelden hiërarchisch (6%).

Ruim helft overheidsmedewerkers: intentie om meer zelfsturend te gaan werken 

Er bestaat bij de overheid de intentie meer zelfsturend te werken. Op de vraag of er een wens of programma bestaat om meer zelfsturend te gaan werken antwoordt 44% van alle werkenden dat dat al gebeurt of dat die intentie bestaat. Bij de overheid is dit 57%. Het sterkst bestaat die wens bij gemeenten (68%), provincies (77%) en in het welzijnswerk (68%). Bij uitvoeringsorganisaties/ZBO’s, die relatief hiërarchisch werken, is de intentie om daar verandering in te brengen ‘slechts’ bij 48% aanwezig.

Mensen in zelfsturende organisatie meest gelukkig

Medewerkers die werken in een zelfsturende organisatie zijn beduidend gelukkiger met hun werk
(ze geven hun werkgeluk een 7,7) dan degenen die werken in een hiërarchische organisatie (6,7). Van de medewerkers die zelfsturend werken geeft twee derde zijn werkgeluk een 8, 9 of 10, bij hiërarchische organisaties is dat slechts een derde.

Geluk in relatie tot de mate waarin de organisatie hiërarchisch of zelfsturend werkt

Zelfsturende organisaties financieel gezond, medewerkers meer gefocust 

Het blijkt dat zelfsturende organisaties beduidend beter scoren op kenmerken die noodzakelijk zijn voor zelfsturing dan hiërarchische. Bij zelfsturende organisaties krijgen medewerkers in 77% van de gevallen het vertrouwen van de directie, bij hiërarchische organisaties is dat slechts 9%.
Bij zelfsturende organisaties zegt men bovendien veel vaker een gemeenschappelijk doel te hebben, financieel gezond te zijn, budgetoverschrijdingen tijdig te signaleren, efficiënt te werken en is men meer dan bij hiërarchische organisaties gefocust op het behalen van resultaten.

Leidinggevenden schatten eigen prestaties hoog in

Om medewerkers gelukkig te maken en te houden is dus autonomie nodig: medewerkers de vrijheid geven om hun inhoudelijke werk zo goed mogelijk in te vullen. Eigenlijk wordt van leiderschap bij de overheid richting medewerkers hetzelfde gevraagd als de participatiesamenleving vraagt van ambtenaren richting burgers: inspireren, faciliteren en verbinden. Er is bij de overheid leiderschap gevraagd dat deze manier van werken weerspiegelt: het geven van vertrouwen en ondersteuning, laten merken dat het werk van de medewerker wordt gewaardeerd, veiligheid borgen (er wordt geëxperimenteerd en er mogen – dus – fouten worden gemaakt), het goede voorbeeld geven en een heldere, inspirerende visie uitdragen. Coachend leiderschap.

Medewerkers zijn redelijk tevreden over de mate waarin hun leidinggevende vertrouwen (75%) en veiligheid (69%) geeft. Vaak heeft men ook het gevoel dat de leidinggevende hen als mens waardeert (66%) en voelt men zich in zijn werk gewaardeerd (64%). Echter, slechts de helft van de medewerkers ziet zijn leidinggevende het goede voorbeeld geven (50%) en een heldere, inspirerende visie wordt door niet meer dan ruim een derde (38%) waargenomen.
Er bestaat een discrepantie tussen hoe teamleden hun leidinggevenden beoordelen en hoe leidinggevenden het zelf inschatten. Leidinggevenden vinden in circa 90% van de gevallen dat ze zeven van acht van bovengenoemde kwaliteiten in de praktijk brengen. Alleen over het uitdragen van een heldere en inspirerende visie zijn ze iets minder zelfverzekerd: 67% vindt dat hij of zij dat doet.

Ook blijkt dat medewerkers die werken in een zelfsturende organisatie tevredener zijn over hun leidinggevenden (directie) dan degenen die in een hiërarchische organisatie werken.

Onderzoeksverantwoording

I&O Research voerde dit onderzoek uit van 3 t/m 8 januari 2018, onder n=3.108 werkende Nederlanders van 18 jaar en ouder die participeren in het I&O Research Panel. De centrale vraag heeft betrekking op de overheid (n=697) en semioverheid (n=1.173), die in dit onderzoek bewust zijn oververtegenwoordigd. Ter vergelijking is eveneens een grote groep in loondienst werkenden bij het bedrijfsleven (n=934), zzp’ers (n=233) en ondernemers (n=71) in het onderzoek opgenomen. De steekproef is uiteindelijk zo herwogen dat de verhouding voor de totale steekproef overeenkomt met de verhouding bedrijfsleven/overheid in de Nederlandse samenleving.

Het volledige rapport is te downloaden via onze kennispagina op binnenlandsbestuur.nl.