Rekenkamers in beweging: minder terugkijken en meer focus op maatschappelijke effecten

Uitkomsten peiling onder deelnemers NVRR congres

Lokale rekenkamers willen de focus binnen hun onderzoek meer dan voorheen leggen op maatschappelijke effecten en meer toekomstgericht gaan werken. Dat houdt in dat ze in hun onderzoek meer aandacht willen besteden aan het raadplegen van burgers en andere doelgroepen. Verder is er een tendens om minder terug te kijken en het vizier op toekomstige beleidsuitdagingen te richten. Oordelen de rekenkamers die deze oriëntatie nu al hebben, positiever over de impact die zij als rekenkamer hebben? Senior Onderzoeksadviseur Jaap Bouwmeester van I&O Research geeft zijn analyse.

Lokale rekenkamers testen zichzelf op NVRR jaarcongres

Op 15 april jongstleden waren zo’n 170 leden van de Nederlandse Vereniging voor Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR), genodigden en andere geïnteresseerden bijeen op het jaarcongres in de Buitensociëteit te Zwolle. Het congres stond in het teken van innovatie en interactie met de leden.  

I&O Research was als sponsor van het evenement met een stand aanwezig op het jaarcongres. Bij de stand konden congresbezoekers zichzelf testen op het karakter van de rekenkamer(commissie) waarvan men deel uitmaakt. Aan de test deden leden van totaal 22 verschillende rekenkamers/rekenkamercommissies mee; zij ontvingen direct de uitslag. In dit artikel geven we het algemene beeld dat uit de 22 tests naar voren komt.

Minder dan de helft onderzoekt effecten bij doelgroepen en veel rekenkameronderzoek bestaat uit ‘terugkijken’

De vragen waren onder meer gericht op het vaststellen van hoe rekenkamers scoren op twee belangrijke dimensies:

1. Externe oriëntatie. Hierbij gaat het om de mate waarin men bij het recente rekenkameronderzoek gericht is op maatschappelijke effecten, bijvoorbeeld door doelgroepen te raadplegen in de vorm van interviews en/of enquêtes
2. Toekomstgerichtheid. Hierbij gaat het om in hoeverre men anticipeert op nieuwe taken en uitdagingen die op de gemeente afkomen

Uit de ingevulde antwoorden blijkt dat minder dan de helft van de rekenkamers in recente onderzoeksprojecten die zij uitvoerden gebruik heeft gemaakt van interviews of enquêtes onder doelgroepen. In totaal negen van de 22 geënquêteerde rekenkamers deden dit wel en zij zijn in die zin ‘extern gericht’.

Daarnaast is gevraagd in hoeverre het onderzoek dat ze in de afgelopen jaren hebben uitgevoerd toekomstgericht was. Het blijkt dat meer dan de helft van de rekenkamers zich vooral richt op terugkijken naar en evalueren van lopend/uitgevoerd beleid. Een minderheid kijkt vooruit en anticipeert op nieuwe taken en uitdagingen.

Variatie in oriëntatie en focus is groot

Wanneer we deze twee uitkomsten met elkaar combineren komen we tot een typologie van de rekenkamers. De meeste (7) rekenkamers zitten linksonder in het schema. Ze zijn relatief sterk gericht op de doelmatigheid van de bedrijfsvoering. Zij zijn meer intern dan extern gericht en de focus ligt meer op het verleden dan op de toekomst. Er is doorgaans meer aandacht voor het uitvoeringsproces dan voor maatschappelijke effecten van het beleid (zie figuur 1). 

Vijf rekenkamers zitten rechtsonder: deze toetsen de effectiviteit van het beleid door maatschappelijke effecten vast te stellen bij burgers en andere doelgroepen.

Een iets kleinere groep (6) is voornamelijk intern gericht, maar combineert dit met een blik op de toekomst (linksboven). Deze rekenkamers stellen zich proactief op en zoeken naar het antwoord op de vraag hoe het beste op toekomstige uitdagingen kan worden geanticipeerd. 

Rechtsboven in het schema zitten rekenkamers die toekomstgericht onderzoek uitvoeren en die combineren met een externe oriëntatie. Zij betrekken burgers en stakeholders bij het formuleren van beleidsmatige focus voor aanstaande beleidsmatige uitdagingen. Deze rekenkamers hebben gemiddeld een iets positiever beeld van de impact van hun eigen onderzoek: een 7,7 tegenover een 7,0 als gemiddelde van de overige rekenkamers. 

Meeste rekenkamers willen toekomstgerichtheid en externe focus vergroten

Behalve vragen over het heden is de rekenkamerleden gevraagd welke verandering in werkwijze en focus ze binnen hun eigen onderzoek wenselijk vinden. De tendens is dat vrijwel alle rekenkamers de externe en toekomstgerichte focus willen vergroten. Dat blijkt uit de pijltjes in figuur 2: vrijwel alle pijlen wijzen naar rechts en/of naar boven. Gewenste bewegingen in de richting van meer interne focus (naar links) of minder interactie met doelgroepen (naar beneden) komen niet of nauwelijks voor.