Randstedelijke Rekenkamer: impact kan groter

Het draagvlak voor de Randstedelijke Rekenkamer is in de afgelopen jaren toegenomen. De rekenkamer vult in het algemeen haar rol goed in met grondig en betrouwbaar onderzoek. De onderbouwing van conclusies en adviezen is uitstekend en de kwaliteit van de rapportages staat niet ter discussie. Bij het overall positieve beeld zijn ook enkele kanttekeningen te plaatsen. Zo is onderwerpkeuze van de Randstedelijke Rekenkamer in de ogen van de politici in de vier provincies wat aan de veilige kant; hete politieke hangijzers worden maar zelden onder de loep genomen. Adviezen worden overgenomen maar zijn slechts zelden aanleiding voor politiek debat. Er zijn dan ook vraagtekens te plaatsen bij de doorwerking van de rekenkameradviezen in de praktijk.

Dit alles blijkt uit een evaluatie van I&O Research in opdracht van de vier Randstadprovincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland. 

Toenemende waardering

De Randstedelijke Rekenkamer doet onafhankelijk onderzoek naar de doelmatige en doeltreffende uitvoering van het provinciaal beleid in de vier Randstadprovincies. De rekenkamer wordt periodiek geëvalueerd. De externe evaluatie over de periode 2015-2019 is uitgevoerd door I&O Research. Een belangrijke uitkomst van de evaluatie is dat het draagvlak voor de Randstedelijke Rekenkamer in de afgelopen vijf jaar is toegenomen. Zo is bijvoorbeeld 84 procent van de Statenleden het eens is met de stelling dat de rekenkamer een ‘waardevol instituut’ is. Bij de vorige evaluatie in  2013 lag dit percentage nog op 70 procent.

_{Stelling ‘De Randstedelijke Rekenkamer is een waardevol instituut’}

De aanbevelingen vanuit de vorige evaluatie blijken vrijwel zonder uitzondering te zijn opgepakt. Zo is het bestuursmodel aangepast en de organisatie minder topzwaar gemaakt. Verder is er aandacht besteed aan de kwaliteit en toegankelijkheid van de rapporten. Met name de verkorte versies van de rapporten, de zogeheten 5-minuten versies, blijken voor veel Statenleden van toegevoegde waarde.

Zorgvuldig keuzeproces leidt doorgaans tot ‘veilige’ onderwerpen

Een belangrijk onderdeel in het werk van een rekenkamer is het kiezen van geschikte onderwerpen van onderzoek. Het onderwerp dient in de eerste plaats een bepaald maatschappelijk en financieel belang te vertegenwoordigen. Daarnaast is het belangrijk dat de publicatie qua timing aansluit op de politieke actualiteit. 
In de praktijk van de Randstedelijke Rekenkamer is het proces van onderzoeksprogrammering gericht op het verkrijgen van een breed draagvlak voor de te onderzoeken onderwerpen. Provinciale Staten in de vier provincies worden door de rekenkamer intensief betrokken om ideeën aan te leveren voor nieuwe onderzoeksonderwerpen en een programmaraad adviseert over de uiteindelijke keuze. Dit zorgvuldige proces leidt vaker tot een ‘veilige’ onderwerpkeuze dan tot verrassende, actuele of prikkelende onderzoeksonderwerpen. Ook het moment waarop onderzoeken worden gepubliceerd, sluit niet altijd even goed aan bij de politieke realiteit. Wel is er recent een ontwikkeling dat Provinciale Staten initiatief nemen om de rekenkamer voor een specifiek onderzoek in te schakelen. De uitkomsten van deze ‘verzoekonderzoeken’ leiden tot meer politiek debat en leveren een positieve bijdrage aan de relevantie en impact van rekenkamerrapporten en de betrokkenheid van Statenleden bij de onderwerpkeuze. 

Aanbevelingen worden vaak overgenomen, maar leiden zelden tot debat

Behalve een meer op de actualiteit gerichte onderwerpkeuze is de impact van rekenkamerrapporten ook op andere manieren te vergroten. Zo zou de Rekenkamer in de ogen van Statenleden en andere betrokkenen wat vaker de scherpe randjes op mogen zoeken. Soms zit er meer in een onderzoek dan er via de conclusies en aanbevelingen naar buiten komt. De adviezen worden bewust voorzichtig geformuleerd. Hierdoor en door de wat veilige onderwerpkeuze, is het relatief gemakkelijk voor het college van Gedeputeerde Staten om aanbevelingen van de rekenkamer over te nemen. Het resultaat is dat de rapporten doorgaans tot weinig politieke discussie in de Provinciale Staten leiden. Ter verklaring van het geringe politieke debat speelt verder mee dat dat wijzigingen of verbeteringen soms al in gang zijn gezet gedurende het onderzoek, vooruitlopend op eventuele conclusies. 
De rekenkamer kiest voor de huidige opstelling omdat deze het beste zou aansluiten bij de cultuur in de provinciale politiek. De rekenkamer hecht waarde aan haar coöperatieve en betrouwbare imago en verwacht hiervan een grotere doorwerking dan van een strijdbare rekenkamer die bewust confrontaties zoekt. De aanbevelingen zijn altijd gebaseerd op onderzoeksresultaten en de rekenkamer heeft geen ambities in de richting van een meer adviserende rol met het risico zelf in politieke discussies verzeild te raken. De rekenkamer zet hiermee in op de instrumentele doorwerking (het bestuur neemt de aanbevelingen over) en de agenda-settende werking van de onderwerpkeuze (door iets te onderzoeken wordt er al een verandering in gang gezet). Toch zijn veel betrokkenen van mening dat meer politiek debat naar aanleiding van rapporten wenselijk is, zodat de conclusies en aanbevelingen in een breder perspectief zijn te plaatsen. Deze conceptuele doorwerking is tot op heden beperkt. 

Uitdagingen voor de toekomst

Deze evaluatie bracht ons tot een aantal aanbevelingen. De nieuwe Provinciale Staten in de vier Randstadprovincies die in maart worden gekozen, kunnen zich bezinnen op hun rol in de onderzoeksprogrammering en manieren om de uitkomsten van rekenkamer-onderzoek nog beter te benutten in het politieke debat. De aanbevelingen voor de Rekenkamer zijn deels gericht op het uitbouwen van zaken die al in gang zijn gezet, zoals verzoekonderzoeken die inspelen op de actualiteit, samenwerking met andere Rekenkamers, nieuwe rapportagevormen en het versterken van de provincieteams. Daarnaast zou de Rekenkamer de impact kunnen vergroten door meer te focussen op ex-ante evaluaties, vaker te kiezen voor doelmatigheidsonderzoek en op basis van de bevindingen scherpere aanbevelingen te formuleren die een aanzet kunnen zijn voor politiek debat.