Provinciale Staten: stikstof en linkse samenwerking zorgen voor dynamiek

Van 10 tot 13 februari voerde I&O Research een tweede peiling over de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart dit jaar uit, waarbij per provincie rekening is gehouden met welke partijen er mee doen.

De VVD krijgt opnieuw de meeste steun en lijkt een verkiezingsresultaat te gaan behalen dat vergelijkbaar is met dat van vier jaar geleden (was 14%, peiling: 13,3%). Duidelijk is wel dat de VVD concurrentie krijgt van de BBB (11,5%). De BBB profiteert van het maatschappelijke debat over stikstof en stijgt twee procentpunt ten opzichte van januari (klik hier voor een uitgebreid stikstof-rapport). BBB gaat vooral goed scoren in de provincies Overijssel, Drenthe, Friesland en Gelderland, maar ook (in voornamelijk niet-stedelijke gebieden) in andere windstreken slaagt BBB er nu in om voeten aan de grond te krijgen. De winst van BBB gaat deels ten koste van JA21. We zien dat BBB profiteert als landbouw en stikstof een actueler issue is, terwijl JA21 garen spint bij discussies omtrent immigratie.

Ook lijkt er sprake te zijn van een PvdA/GroenLinks-samenwerkingseffect. De linkse partijen gaan na de verkiezingen een gezamenlijke fractie vormen in de Eerste Kamer. Uit de Tweede Kamer-peiling wordt duidelijk dat PvdA hiervan profiteert (zie: “Tweede Kamer: PvdA profiteert van samenwerking met GroenLinks”). De partij wint daar vier virtuele zetels en komt daarmee uit op dertien. Het gros van die nieuwe kiezers is afkomstig van andere links-progressieve partijen die de overstap maken vanwege de samenwerking met GroenLinks.

Omdat beide partijen ook lichte winst boeken in de Provinciale Staten-peiling ten opzichte van januari zou het goed kunnen dat het samenwerkingsverband de grootste fractie wordt in de Senaat. Wel dient te worden opgemerkt dat GroenLinks en PvdA bij de PS-verkiezingen van 2019 gezamenlijk iets beter scoorden dan in deze peiling.

Onderstaande tabel schetst een representatief beeld van de stemintenties van de gehele Nederlandse bevolking bij de Provinciale Statenverkiezing. Omdat we niet in elke provincie apart hebben gepeild kan het niet 1-op-1 worden beschouwd als doorrekening voor de Eerste Kamer.

Geen meerderheid voor coalitie in Eerste Kamer

Met enige zekerheid kunnen we inmiddels stellen dat de coalitie geen meerderheid zal behalen in de Eerste Kamer. De coalitiepartijen gezamenlijk verliezen in deze peiling tien procentpunt ten opzichte van vier jaar geleden. Het zou kunnen dat het kabinet met de PvdA/GroenLinks-samenwerking wel een meerderheid behaalt. Ook bestaat de mogelijkheid dat de regering het over rechts gaat proberen met BBB en JA21.

Stikstof speelt het sterkst in Drenthe en Overijssel

Onderstaande tabel illustreert welke provinciale onderwerpen spelen per provincie. Duidelijk is dat de onderwerpen klimaat & energie, natuur & milieu en stikstof de boventoon voeren. Stikstof is een relatief belangrijk thema in Drenthe in Overijssel.

BBB scoort in noorden en oosten, maar weet ook te verbreden

BBB slaagde er in maart 2021 in om bij de Tweede Kamerverkiezingen precies een procent van de stemmen te halen en zo het parlement te betreden. Destijds leunde de partij voornamelijk op het oosten van het land. De partij haalde 40 procent van haar kiezers in Overijssel, Gelderland en Flevoland terwijl daar slechts 21 procent van de Nederlanders woont.

Inmiddels zien we een gevarieerder beeld. Het meest populair in de BBB in het noorden en oosten van het land. Maar vooral in het westen is BBB populairder geworden, al scoort de partij daar nog altijd minder goed dan in het oosten en noorden.

De BBB doet het wel nog altijd een stuk beter in matig, weinig of niet-stedelijke gebieden[1]. Daar haalt de partij 70 procent van haar steun vandaan, maar belangrijk te weten is dat de meerderheid van de Nederlanders (56%) in (zeer) stedelijke gebieden woont.

Als we beide geografische kenmerken (mate van stedelijkheid en landsdeel) samen nemen zien we dat BBB beter scoort in landelijke gebieden in het westen van het land dan in stedelijke gebieden in het noorden of oosten. De meeste steun vergaart de partij in het landelijke noorden en oosten. Daar trekt de partij een vijfde (19%) van de stemmen.

Tweede Kamer: PvdA profiteert van samenwerking met GroenLinks

In de zetelpeiling voor de Tweede Kamer zien we de grootste groei voor de PvdA sinds de verkiezingen van twee jaar geleden: van 9 naar 13 zetels. Kiezers die overstappen noemen voornamelijk de samenwerking met GroenLinks als reden. De virtuele winst wordt vooral gehaald bij D66 (9% van de D66-kiezers uit 2021 zegt nu PvdA te willen stemmen), Volt (6%), GroenLinks (5%) en SP (4%). Ook komen er stemmen van CDA en VVD.

De VVD blijft staan op 24 zetels en is daarmee nog steeds de grootste partij. De PVV is virtueel tweede met 18 zetels. De PvdD blijft knipperen tussen 8 en 10 zetels (nu 10).

In onderstaande tabel zijn ook de percentages toegevoegd voor de Provinciale Statenverkiezingen. GroenLinks en BBB behalen een duidelijk groter percentage voor de Statenpeiling dan de Tweede Kamer. Voor GroenLinks is hiervoor deels de verklaring dat zij profiteren van het feit dat Volt en BIJ1 niet (overal) deelnemen aan de verkiezingen. Ook weet GroenLinks een deel van de kiezers weg te trekken bij PvdA. BBB trekt kiezers weg van o.a. JA21.

Voorts is het zo dat er minder kiezers voornemens zijn om te gaan stemmen bij de Provinciale Statenverkiezingen dan bij Tweede Kamerverkiezingen. Kiezers van GroenLinks en BBB zijn doorgaans vaker van plan te gaan stemmen dan gemiddeld. Hierdoor krijgen zij een groter deel van de taart.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 10 tot en met maandag 13 februari 2023. In totaal werkten 2.489 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek.

I&O Research voerde dit onderzoek uit op eigen initiatief. Er is geen opdrachtgever.
Het grootste deel van de steekproef (n=2.459) is afkomstig het I&O Research Panel, 201 respondenten deden mee via PanelClix. Dit zijn allen Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard. Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken.

[1] Definitie van CBS: https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/begrippen/stedelijkheid–van-een-gebied–