Nog geen meerderheid voor excuses slavernijverleden

In juli 2020 was premier Rutte nog tegen Nederlandse excuses voor het slavernijverleden. Hij stelde dat een spijtbetuiging ‘alleen maar polariserend zou werken’. Inmiddels lijkt het erop dat die excuses er toch gaan komen. Op 3 november jongstleden werd duidelijk dat het kabinet binnenkort excuses aan zal bieden voor de Nederlandse rol in het slavernijverleden. Ook zal het kabinet 200 miljoen euro uittrekken voor een bewustwordingsfonds.

In februari 2021 onderzochten wij in opdracht van Trouw hoe Nederlanders aankijken tegen excuses. Destijds stelden drie op tien (31%) voorstander te zijn van excuses. De meerderheid (55%) was echter tegen.

Vanwege de naderende excuses van het kabinet analyseren we in dit rapport, in opdracht van NOS en Trouw, hoe de publieke opinie over dit onderwerp zich heeft ontwikkeld sindsdien.

Duidelijke meerderheid beschouwt Nederlandse rol in slavernijverleden als ernstig

In januari 2021 gaf tien procent aan dat de rol van Nederland in het slavernijverleden helemaal niet of niet zo ernstig was. Meer dan de helft (56%) betitelde de Nederlandse rol wel als ernstig. Bijna twee jaar later is het deel dat deze mening onderschrijft sterk gestegen naar 63 procent. Ruim een kwart (26%) noemt het zelfs ‘heel ernstig’. Dat is een duidelijke toename ten opzichte van de laatste meting.

Vier op tien voor excuses

Inmiddels vinden vier op tien (38%) Nederlanders dat Nederland excuses moet maken voor haar rol in de slavenhandel. Ongeveer de helft is het hiermee oneens. In januari 2021 was het verschil tussen de voor- en tegenstanders beduidend groter. Toen vonden nog maar drie op tien (31%)  dat excuses moesten worden gemaakt.

De toename in steun voor excuses is voornamelijk het gevolg van het feit Nederlanders zonder migratie-achtergrond gedeeltelijk van mening zijn veranderd. Inmiddels is een derde (32%) van deze groep voor excuses, terwijl dit in februari 2021 24 procent betrof.

Voorts zien we dat de steun onder kiezers van links-progressieve (nu in de meerderheid voor excuses) en centrumrechtse partijen (een op drie CDA- en VVD-kiezers is voor) is toegenomen. Kiezers die zich rechts van de VVD bevinden zijn bijna allemaal tegen excuses.

Gevoelens bij excuses

Voorstanders van excuses stellen vooral dat excuses belangrijk zijn als blijk van erkenning. Anderen voorzien ook positieve gevolgen voor nakomelingen van tot slaaf gemaakten. Hieronder enkele antwoorden ter illustratie:

“Dit is onze geschiedenis helaas en daar maken wij onze excuses voor.”

“Erkennen dat er toen flink misbruik van die mensen hebben gemaakt en dat mag niet meer gebeuren.”

“Uit onderzoeken blijkt dat het verleden van voorouders een invloed hebben op huidige generaties. Als door het excuus aanbieden en meer erkenning voor een betere en eerlijke samenleving werkt, denk ik dat het zeker van meerwaarde is.”

Er zijn echter meer tegen- dan voorstanders van excuses. Tegenstanders vinden het vaak te lang geleden om nu nog excuses te maken. Bovendien stellen velen dat dit niet generationeel overdraagbaar is. Anderen verwijzen naar andere actoren die ‘dan ook excuses zouden moeten maken’ zoals landen n.a.v. oorlogen, slavernij door andere volken of hedendaagse fenomenen zoals het lot van arbeidsmigranten in Qatar.

“Deze generatie is NIET verantwoordelijk voor wat er meer dan 100 geleden gebeurd is, de grootste onzin dus!”

“Ik vind het onzin, je kunt het betreuren, maar wij hebben van de fouten geleerd en ervoor zorgen dat het niet weer gebeurt.”

“Ik zou mij druk maken over landen waar nu op dit moment nog slavernij is! En waar kinderen worden verkocht ipv geld uitgeven aan een museum en een bewustwordings geldverslindend item, schandalig.”

Nederlanders met migratie-achtergrond zijn vaker voorstander

Onder Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders is veel steun voor excuses vanuit de Nederlandse staat (64% voor, 19% tegen). Turkse en Marokkaanse Nederlanders denken ongeveer hetzelfde over de materie, terwijl Nederlanders die zichzelf beschouwen als Indisch of Indonesisch sceptischer zijn. vanwege het lage aantal waarnemingen van deze groep (n=39) moeten deze resultaten als indicatief worden beschouwd.

Klein deel is voor compensatie

Van de Nederlanders die voor excuses zijn vindt 25 procent dat er financieel gecompenseerd moet worden. Dat is ca. 9 procent van de hele bevolking. Een kleine minderheid dus. In januari 2021 betrof dit nog 5 procent van de totale bevolking.

Van de Surinaams/Antilliaanse bevolking in Nederland is zo’n 40 procent voor een financiële compensatie voor het slavernijverleden.

Als men vindt dat er gecompenseerd moet worden vooral genoemd: landen die leden onder slavernij (69%), nazaten (50%) en organisaties die strijden tegen racisme (44%). Een kwart (26%) vindt dat er geld moet naar onderwijsinstellingen die les geven over het slavernijverleden. Eerder werd bekend  dat het kabinet niet van plan is nazaten van tot slaaf gemaakten financieel te compenseren maar wel geld wil steken in een fonds waaruit projecten worden betaald voor een betere bewustwording van ons slavernijverleden.

Vier à vijf procent van de totale bevolking is daarmee voorstander van compensatie voor nazaten van slaafgemaakten. Onder de Surinaams/Antilliaanse gemeenschap betreft dit ook een kleine minderheid van zo’n 20 procent.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 11 tot maandag 14 november. In totaal werkten 1.457 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek.

Het grootste deel van de steekproef (n=1.243) is afkomstig het I&O Research Panel, 214 respondenten deden mee via PanelClix. Dit zijn allen Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond. De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard. Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken.