Nederlanders weten niet waar ze met hun digitale zorgen terecht kunnen

Voor wetenschappelijk onderzoeksproject IN-SIGHT van de Universiteit van Amsterdam onderzocht Ipsos I&O hoe Nederlanders denken over digitale technologieën en technologische standaardisatie. Wat vinden Nederlanders hierin belangrijk en hoe gaan ze ermee om? Ook onderzochten we in hoeverre Nederlanders zichzelf ‘zelfredzaam’ vinden op het gebied van digitale technologie.

Positiviteit over rol van digitale technologie, maar ook breed gedeelde zorgen

Digitale technologieën zijn digitale hulpmiddelen (bijvoorbeeld smartphones, navigatiesystemen) en diensten (bijvoorbeeld DigiD, WhatsApp). De meeste Nederlanders maken hier graag gebruik van (70%). Daarnaast schat een krappe meerderheid in ‘eerder veel dan weinig kennis van digitale technologieën’ te hebben (55%).

Wel maken de meeste Nederlanders (53%) zich, in meer of mindere mate, zorgen over digitale technologieën.

Figuur I – In hoeverre maakt u zich zorgen over de rol die digitale technologieën spelen in onze samenleving?
Basis: gehele steekproef (n = 2.154).

Het vaakst maakt men zich zorgen over privacy en veiligheid, zoals ‘cyberaanvallen en cybercriminaliteit’ (71%) en ‘gebruik van persoonsgegevens en informatie door bedrijven’ (57%). Over de toegankelijkheid van de online wereld (37%), ongelijke behandeling van kwetsbare groepen (19%) of (het niet hebben van) inspraak in de ontwikkeling van digitale technologieën (9%) maakt men zich minder vaak zorgen.

Maar kunnen Nederlanders ook iets met deze zorgen?

Zelfredzaamheid: geïnformeerde keuzes maken en zorgen uiten

De meeste Nederlanders (60%) weten niet waar zij zorgen over digitale technologieën zouden kunnen uiten. Wel vindt ongeveer de helft (49%) van zichzelf dat ze goed geïnformeerde keuzes kunnen maken over welke digitale technologieën ze willen gebruiken. Een kwart (24%) vindt dat niet van zichzelf.

We deelden Nederlanders in als bovengemiddeld (46%) of ondergemiddeld zelfredzaam (49%) op het gebied van digitale technologie: meer zelfredzame Nederlanders weten vaker waar ze hun zorgen kunnen uiten en kunnen vaker goed geïnformeerde keuzes maken over welke technologieën ze willen gebruiken.

Casus: Europese digitale identiteit (e-ID) nog onbekend, meningen verdeeld

Momenteel zet de Europese Commissie een technologie op voor het verifiëren van je digitale identiteit in de hele EU. Burgers kunnen zich hiermee zowel online als offline identificeren voor openbare en particulieren diensten in de EU, bijvoorbeeld bij een bank of voor het aanvragen van een rijbewijs.

De meeste Nederlanders (63%) zijn ten tijde van het onderzoek (juli 2023) niet op de hoogte van dit plan. Een derde geeft aan er wel van te hebben gehoord, maar niet precies te weten wat het inhoudt. Nog eens 5 procent zegt goed bekend te zijn met de inhoud van het plan.

Een derde van de bevolking is tegen het plan voor een Europese digitale identiteit. Een even grote groep is hier wel voorstander van. Mensen die bovengemiddeld digitaal redzaam zijn zijn (iets) vaker voor, degenen die dat minder zijn zijn (iets) vaker tegen. Mensen die al bekend zijn met het plan zijn er in meerderheid ook voor (61%, 35% is tegen).

Figuur II  – Bent u vóór of tegen het plan voor een Europese digitale identiteit?
Naar mate van zelfredzaamheid. Basis: helft van de steekproef (n = 1.092).

Overgrote meerderheid doet iets om (online) privacy te beschermen

Negen op de tien Nederlanders zeggen maatregelen te nemen om online hun privacy te beschermen. De meesten van hen (68%) doen meerdere dingen. Ruim vier op de tien zeggen zo nu en dan wachtwoorden te wijzigen, cookies te verwijderen of te weigeren, of gebruiken geen openbare WiFi-netwerken. Meer zelfredzame Nederlanders wijzigen hun wachtwoorden iets vaker, gebruiken iets vaker een VPN en verwijderen vaker cookies dan minder zelfredzame burgers.

Digitale technologieën helemaal niet gebruiken vanwege ethische aspecten is minder gangbaar. Vier op de tien Nederlanders hebben dat wel eens gedaan. Denk bijvoorbeeld aan het niet gebruiken van sociale media uit privacyoverwegingen.

Veiligheid en privacy belangrijkste waarden bij ontwerp digitale technologie

Nederlanders maken zich vooral zorgen over de veiligheid en privacy bij digitale technologieën. Dit sluit aan bij de waarden die zij het belangrijkst vinden in het ontwerp van digitale technologieën. Twee derde vindt veiligheid een van de belangrijkste waarden, ruim de helft zet (ook) privacy hoog op de ranglijst.

Tabel I – Belangrijkste waarden (in stellingen, zoals getoond aan respondenten)
‘Welke van de volgende uitspraken vindt u (het) belangrijk(st) als het gaat om het ontwerp van digitale technologieën?’ Basis: gehele steekproef (n = 2.154).

Duurzaamheid (11%) en vertrouwen (8%) vinden Nederlanders – van de voorgelegde waarden – het minst belangrijk in het ontwerp van digitale technologieën. Jongeren, hoger opgeleiden en kiezers van links-progressieve partijenduurzaamheid vinden dit wel vaker belangrijk. Lager en middelbaar opgeleiden hechten juist relatief veel belang aan rechtvaardigheid.

Technologische standaardisatie: onbekend en buiten bereik van burgers

Technologische hulpmiddelen en diensten moeten voldoen aan standaarden. De helft van de Nederlanders is naar eigen zeggen helemaal niet bekend met de processen om zulke afspraken over waar producten of diensten aan moet voldoen te ontwikkelen (39% heeft ervan gehoord maar weet niet hoe het werkt, 11% weet hoe het werkt). Ook denken de meesten (63%) dat burgers hier maar weinig invloed op uitoefenen. De helft van de Nederlanders zou wel meer invloed wíllen (10% wil juist minder). 

Link

Download hier het hele rapport.

Onderzoeksverantwoording

Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een enquête onder Nederlandse burgers. De online vragenlijst werd uitgezet in het I&O Research Panel en kon van 21 juli tot en met 10 augustus 2023 ingevuld worden. In totaal werkten 2.154 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.