Nederlander voor demonstratievrijheid, maar helft keurt preventieve arrestaties goed

In juni 2022 voerde I&O Research in opdracht van Amnesty International een opinieonderzoek uit naar demonstratievrijheid. Daaruit bleek dat Nederlanders demonstraties nodig vinden voor maatschappelijke veranderingen, en van mening zijn dat ze verboden moeten kunnen worden als gevaar voor de openbare orde dreigt.

Dit onderzoek voerden wij uit in een roerige tijd op demonstratiegebied. Destijds waren het voornamelijk boeren (of sympathisanten) die zich uitspraken tegen het stikstofbeleid van het kabinet. Na de zomer vonden veel protesten plaats vanuit klimaat-activistische hoek. Zo ontstond het fenomeen ‘soepgooiers’ en plakten demonstranten zich vast aan schilderijen en talkshowtafels om aandacht te vragen voor klimaatverandering.

Milieudefensie wilde weten of deze acties iets hebben gedaan met de publieke opinie over demonstraties en liet I&O Research in februari 2023 opnieuw een onderzoek uitvoeren waarbij een aantal vragen letterlijk werd herhaald, zodat kan worden vastgesteld of er iets is veranderd met de houdingen van de Nederlandse bevolking.

Enkele andere stellingen zijn vergeleken met een eerder onderzoek voor Milieudefensie uit 2018.

Steun voor demonstratievrijheid onveranderd hoog

Net als afgelopen zomer vinden zeven op tien Nederlanders dat iedereen in Nederland ‘vrij moet zijn om voor of tegen iets te kunnen demonstreren’. Voorts vindt nog altijd circa de helft (was 54, nu 52%) dat demonstraties nodig zijn om maatschappelijke veranderingen tot stand te brengen.

Activisten kunnen op iets meer sympathie rekenen

Wat wel enigszins veranderd is is de sympathie voor activisten. In juni ’22 zei 14 procent ‘doorgaans sympathie’ te hebben voor activisten en 39 procent, dat is nu verschoven naar 22 procent wel en 50 procent niet. Per saldo dus nog steeds een ‘negatief beeld’, al is het nu iets minder negatief. Deze verschuiving vond vooral plaats bij links-progressieve kiezers (PvdD, PvdA, SP, D66), maar ook bij kiezers van PVV en ChristenUnie.

Helft Nederlanders staat achter preventieve arrestaties bij opruiing

Eind januari werden zes klimaatactivisten preventief gearresteerd vanwege verdenking van opruiing. Deze activisten hadden opgeroepen om de volgende dag naar een klimaatbetoging te gaan en mee te doen aan een blokkade van de Utrechtsebaan in Den Haag.

De helft van de Nederlanders is het eens met de stelling ‘Het is goed dat activisten preventief worden gearresteerd als zij worden verdacht van opruiing‘. Circa een kwart (26%) is het er niet mee eens, de rest antwoordt neutraal of weet het niet. Als we de uitkomsten uitsplitsen naar politieke voorkeur treedt een duidelijk verschil op tussen linkse en rechtse kiezersgroepen. Vooral kiezers van de Partij voor de Dieren en GroenLinks zijn zelden voor een preventieve arrestatie. Rechtse kiezers, van bijvoorbeeld JA21, VVD of CDA, zijn daar in ruime meerderheid voor.

Geen geweld is meest gestelde voorwaarde bij demonstraties

We legden respondenten tien vormen van demonstreren voor. Voor iedere vorm kon men aangeven of men dit altijd acceptabel vindt, acceptabel onder voorwaarden, of nooit acceptabel.

Een juridische vorm van demonstreren (bijvoorbeeld: een (directeur van een) bedrijf aanklagen) vindt een ruime meerderheid acceptabel, al verbindt circa de helft hier wel voorwaarden aan.

Nederlanders die aangaven een vorm onder voorwaarden acceptabel te vinden vroegen wij welke voorwaarden zij eraan verbinden. Bij alle demonstratievormen geeft men als voorwaarde dat het geweldloos gebeurt en vaak ook dat er geen vernielingen worden aangebracht.

Ook noemen respondenten bij iedere vorm dat de demonstratie verband dient te houden met het doel. Bijvoorbeeld: klimaatdemonstranten die op de snelweg demonstreren in plaats van in een museum. Specifieke voorwaarden die relatief vaak worden genoemd per demonstratievorm zijn vermeld in de tabel.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 10 tot en met maandag 13 februari 2023. In totaal werkten 2.660 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek.

I&O Research voerde dit onderzoek uit op eigen initiatief. Er is geen opdrachtgever.
Het grootste deel van de steekproef (n=2.459) is afkomstig het I&O Research Panel, 201 respondenten deden mee via PanelClix. Dit zijn allen Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard. Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken.