Meeste inwoners hebben weinig zicht op dataveiligheid gemeente

Bezitten en delen van persoonsgegevens door de gemeente

De gemeente heeft inzicht in veel verschillende gegevens van haar inwoners. Maar welke gegevens denken mensen dat de gemeente van hen heeft? Inwoners beantwoorden deze vraag voornamelijk door persoonsgegevens te noemen, zoals naam, adres, geboortedatum en Burgerservicenummer. Dit komt overeen met de werkelijke gegevens die de gemeente van haar burgers heeft. Sommige mensen veronderstellen ook dat de gemeente op de hoogte is van hun telefoonnummer en of ze een rijbewijs hebben. Echter, deze gegevens zijn niet beschikbaar bij de gemeente zelf. Daarentegen beschikt de gemeente wel over informatie met betrekking tot alimentatieverplichtingen, vervoersmiddelen en gegevens over de woning, en deze gegevens worden juist niet genoemd door inwoners.

Een meerderheid van 80 procent heeft er geen bezwaar tegen dat de gemeente over deze persoonlijke gegevens (zoals NAW-gegevens, zorgbehoeften en uitkeringen) beschikt voor de uitvoering van haar taken. Daarnaast is er ook een aanzienlijke groep, één op de zeven inwoners (14%), die van mening is dat de gemeente te veel gegevens in haar bezit heeft.

Gemeenten wisselen persoonlijke gegevens uit met verschillende instanties, zoals voor inning van gemeentelijke belastingen, de afvalinzameling, jeugdzorg (GGD) en sociale dienst (Werkplein). De gemeente wisselt deze gegevens uit omdat het noodzakelijk is voor de dienstverlening. Aan inwoners stelden wij de vraag of de gemeente verder moet gaan met het delen van de gegevens zoals nu gebeurt. De meerderheid vindt dat de gemeente deze gegevens moet blijven delen zoals nu gebeurt, of meer gegevens moet delen als dit de dienstverlening vergemakkelijkt. Zeventien procent vindt juist dat de gemeente minder gegevens moet kunnen delen, ook als dit de dienstverlening moeilijker maakt.¹

Houding ten opzichte van huidige praktijk beheer- en uitwisseling persoonsgegevens door gemeenten

Op basis van de mening van inwoners over het beheer en het delen van persoonlijke gegevens door gemeenten maken we in het onderzoek onderscheid tussen voor- en tegenstanders van de huidige praktijk. Voorstanders zijn van mening dat de gemeente over voldoende of zelfs over te weinig gegevens beschikt én dat de gemeente door moet gaan met het delen van deze gegevens of zelfs meer gegevens moet kunnen delen als dit de dienstverlening ten goede komt. Twee derde van de inwoners valt volgens deze definitie binnen de groep voorstanders (68%). Daarentegen zijn tegenstanders van de huidige praktijk inwoners die vinden dat de gemeente over te veel gegevens beschikt én dat gemeenten minder gegevens zouden moeten kunnen delen. Deze groep vormt een veel kleinere fractie van 9 procent. De rest van de inwoners heeft een meer terughoudende houding of geen duidelijke mening over dit onderwerp.

Vertrouwen dataveiligheid overheidsinstanties en andere bedrijven

Vier op de tien inwoners (42%) hebben er (heel) veel vertrouwen in dat de gemeente veilig met hun (online) gegevens omgaat, 12 procent heeft hier (heel) weinig vertrouwen in. De overige deelnemers oordelen neutraal of weten het niet.

De gemeente geniet meer vertrouwen dan provincie, landelijke overheid en andere instanties en bedrijven. Dat past in een algehele trend waarin het vertrouwen in de landelijke overheid laag ligt in vergelijking met het vertrouwen in gemeenten.²

De houding ten opzichte van de huidige praktijk m.b.t. het beheer en uitwisselen van persoonsgegevens door gemeenten speelt een belangrijke rol in het vertrouwen van de inwoners. Onder de tegenstanders heeft slechts 7 procent (heel) veel vertrouwen in de veilige omgang met hun gegevens door de gemeente, terwijl 45 procent (heel) weinig vertrouwen heeft. Onder de voorstanders geeft 52 procent juist aan (heel) veel vertrouwen te hebben.

Kans op datalek en de gevolgen hiervan

Wat gebeurt er eigenlijk als er een datalek plaatsvindt bij de gemeente? Inwoners kregen een lijst voorgelegd met mogelijke gevolgen en moesten aangeven hoe groot zij de kans op deze gevolgen achten. Uit de resultaten blijkt dat hoe hoger inwoners de kans op een gevolg inschatten, hoe ernstiger ze de gevolgen ervan vinden. De meerderheid van de inwoners is van mening dat de kans op vertrouwelijke informatie die in verkeerde handen valt bij een datalek (heel) groot is (77%) en zij beschouwen dit ook het vaakst als heel ernstig of rampzalig (44%). Daarentegen schat men de kans op uitval van dienstverlening en bedrijfsvoering het laagst in: 45 procent acht de kans groot. Dit wordt ook het minst vaak als heel ernstig of rampzalig beschouwd (14%).

Voor- en tegenstanders van de huidige praktijk m.b.t. het beheer en uitwisselen van persoonsgegevens door gemeenten schatten de kans op mogelijke gevolgen ongeveer gelijk in, maar er is een verschil in de ernst die zij aan deze gevolgen toekennen. Tegenstanders vinden de gevolgen van een datalek, zoals mogelijke fouten in de dienstverlening, reputatieschade voor de gemeente en een afname van het vertrouwen in de overheid, ernstiger dan voorstanders.

Vertrouwen en ondernomen acties voor beveiliging eigen (online) data

Inwoners hebben dus enerzijds weinig zicht op de beveiliging van de gemeente, of zijn hier wel tevreden over. Maar hoe zit het met hun eigen beveiliging van de eigen online gegevens?
Het blijkt dat vier op de tien inwoners van Nederland (heel) veel vertrouwen hebben in de beveiliging van hun eigen (online) gegevens, terwijl 8 procent (heel) weinig vertrouwen heeft. De overige deelnemers oordelen neutraal of weten het niet.

Dit vertrouwen hangt samen met de digitale vaardigheid van inwoners. Naarmate inwoners minder hulp nodig hebben bij online activiteiten, neemt ook het vertrouwen in de eigen beveiliging toe. Bovendien nemen mensen dan ook meer maatregelen om hun digitale gegevens te beschermen. De meest toegepaste maatregelen zijn het kiezen van sterke wachtwoorden (77%), regelmatig uitvoeren van updates en back-ups (65%), en het gebruik van een virusscanner (62%).
Het volledige rapport kunt u hier downloaden.

Verantwoording

Dit onderzoek vond plaats van 11 mei tot en met 15 mei 2023. Voor dit onderzoek is gebruikgemaakt van het panel van I&O Research. Er waren 2.500 leden uitgenodigd en in totaal namen 1.191 panelleden deel aan de vragenlijst. Dit is voldoende om er betrouwbare uitspraken over te kunnen doen.
De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio en opleidingsniveau. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard. Hiermee is de steekproef representatief voor de Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken.
Deelname aan het digitale panel van I&O vooronderstelt wel een zekere digitale vaardigheid. Het valt daardoor te verwachten dat uitkomsten die samenhangen met digitale vaardigheid niet helemaal representatief zullen zijn voor alle Nederlanders. In het rapport wordt hier nader op ingegaan.

¹Bij de vraag over het beheer van persoonsgegevens wordt alleen vermeld dat dit hoort bij de taken en verantwoordelijkheden van de gemeente. Bij de 2e vraag over het delen van persoonsgegevens wordt ook benoemd dat dit gebeurt ten behoeve van de dienstverlening. Deze positieve nuance zou kunnen verklaren waarom het percentage inwoners dat vindt dat gemeente meer gegevens moet kunnen delen (2e vraag, 16%) zoveel hoger is dan het percentage dat vindt dat de gemeente over te weinig gegevens beschikt (1e vraag, 0,2%).

²Dat blijkt onder andere uit de politieke peiling Provinciale staten en Tweede Kamer van I&O Research, april 2023: zetelpeiling-april-2023-def.pdf (ioresearch.nl)