Jongeren stemmen vooral voor belangen eigen generatie

Dinsdag 7 november lanceert een coalitie van meer dan 45 maatschappelijke organisaties, waaronder DeGoedeZaak, FNV, Greenpeace, Oxfam Novib, Save the Children en het Wereld Natuur Fonds, de verkiezingscampagne ‘Kies voor een ander klimaat. Stem voor rechtvaardigheid.’ De coalitie roept op menselijkheid en rechtvaardigheid centraal te stellen in de politiek. In opdracht van de coalitie deed I&O Research onderzoek onder Nederlandse kiezers over de aanstaande verkiezingen. We vroegen kiezers waar zij bij de aanstaande verkiezingen hun stem op baseren en legden hen een aantal progressieve maatregelen en boodschappen voor die coalitie uitdraagt.

Na de verkiezingen: eerst investeren in zorg en woningbouw

Als we kiezers een aantal potentiële – door de opdrachtgever geselecteerde – maatregelen voorleggen, wordt het meest gekozen voor ‘fors investeren in de zorg’ (41%) en ‘fors investeren in de woningbouw’ (39%). Voor beide geldt dat één op de zes kiezers vindt dat deze maatregel als eerste doorgevoerd zou moeten worden.
Daarna volgen compensatie voor toeslagenslachtoffers (28%), eerlijke belastingen voor multinationals (27%), tegengaan van inkomensgelijkheid (27%) en verhogen van het bestaansminimum (26%). ‘Fors investeren’ is niet per definitie het meest populair, want investeringen in het onderwijs en openbaar vervoer krijgen van Nederlanders de minste prioriteit.

Figuur 1: Maatregelen na de Tweede Kamerverkiezingen
‘Als u denkt aan de komende verkiezingen, welke van onderstaande maatregelen zou u willen dat als eerste wordt doorgevoerd?’ ‘En welke maatregel zou u daarna willen doorvoeren?’ Basis: hele steekproef (n=2.288).

Jongeren geven meeste prioriteit aan woningbouw en afschaf fossiele subsidies

Jongere Nederlanders (tot 35 jaar) kiezen het vaakst als eerst voor investeren in de woningbouw (18%) of de afschaf van fossiele subsidies (13%, gemiddeld onder allen: 9%).
De afschaf van fossiele subsidies is echter politiek een heikel punt: van alle maatregelen bestaan hier tussen kiezers van verschillende politieke partijen de grootste verschillen. Kiezers van progressieve partijen (PvdD, Volt, GL-PvdA en D66) vinden dat vaak belangrijk, alle andere kiezersgroepen vrijwel niet.

Figuur 2: Afschaffen fossiele subsidies als eerste maatregel na de verkiezingen
‘Als u denkt aan de komende verkiezingen, welke van onderstaande maatregelen zou u willen dat als eerste wordt doorgevoerd? – Afschaffen fossiele subsidies’. Naar huidige partijvoorkeur. Basis: gehele steekproef (n=2.288).

Vooral jongeren zelf laten belangen van hun generatie meewegen in stem

Vier op de tien kiezers zijn het eens met de stelling ‘Ik stem bij deze verkiezingen vooral om voor mijn eigen belangen op te komen.’ Voor drie op tien geldt dat niet. Dat is vaker dan kiezers zeggen hun stem ‘van de belangen van de jonge generatie’ te laten afhangen (24% eens, 42% oneens).
Het zijn vooral jongeren zelf die aangeven voor de belangen van de jonge generatie te stemmen: bij Nederlanders tot 35 jaar doet ruim de helft dat, onder andere leeftijdsgroepen niet meer dan een vijfde.
Het is echter niet zo dat oudere groepen dan vaker dan jongeren aangeven ‘vooral voor eigen belangen op te komen’ met hun stem: de helft van de jongeren stemt voor eigen belang, naarmate de leeftijd toeneemt neemt het stemmen voor het eigenbelang af.

Figuur 3: In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen?
Naar leeftijd. Getoond in de figuur: percentage (helemaal) eens. Basis: gehele steekproef (n = 2.288).

Pessimisme over politiek overheerst

Slechts een kwart van de Nederlanders zegt optimistisch naar de toekomst van Nederland te kijken; voor een derde (35%) geldt dat niet en 38 procent staat hier neutraal tegenover.
Twee derde is het oneens met de stelling dat de overheid ‘altijd handelt in het belang van burgers’, slechts 9 procent kan zich daarin vinden.

Figuur 4: In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen?
Basis: gehele steekproef (n = 2.288).

Verschillen in hoe Nederlanders naar de politiek kijken zitten vooral in de coalitie-oppositie tegenstelling. Kiezers van regeringspartijen zijn beduidend optimistischer over de toekomst van Nederland en denken vaker dat de overheid handelt in het belang van burgers, maar vinden ook de opkomst van nieuwe partijen vaker zorgwekkend.

Helft kiezers schaart zich achter progressieve standpunten

Ten slotte legden we respondenten een aantal progressieve boodschappen van de opdrachtgever voor. Over de stelling ‘Klimaatverandering is geen probleem van de toekomst, maar een probleem dat nu opgelost moet worden’ bestaat het meeste overeenstemming. De helft is het hiermee eens, een kwart niet.
De stelling dat ‘Bij deze verkiezingen geldt: het is nu of nooit voor het klimaat’ kan op minder steun rekenen (38% eens, 33% oneens).
Daarnaast vindt circa de helft van de Nederlanders dat ‘Nederland moet staan voor een menselijke behandeling van vluchtelingen’ (49%) en dat ‘deze verkiezingen de kans bieden op een socialer Nederland’ (46%).
Jonge kiezers (tot 35 jaar) vinden vaker dat klimaat nu aangepakt moet worden dan oudere Nederlanders. Op politieke voorkeur zien we hier ook grote verschillen: links-progressieve kiezers kunnen zich vrijwel allemaal in de stellingen vinden, rechts-conservatieve kiezers vrijwel niet.
Toch vindt ook in het politieke midden de meerderheid dat klimaatverandering een probleem van nu is, niet van de toekomst (CU: 74%, CDA: 62%, NSC: 55%). Bij de stelling dat het ‘nu of nooit voor het klimaat is’ gaat het om circa vier op tien kiezers rond het centrum.

Figuur 5: In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen?
Naar huidige politieke voorkeur. Getoond in figuur: percentage (helemaal) eens.
Basis: gehele steekproef (n = 2.288).

*Uitkomsten voor deze groepen zijn indicatief vanwege een klein aantal waarnemingen (n ≤ 50).

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 22 tot en met maandagochtend 25 september 2023. In totaal werkten 2.288 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. I&O Research voerde dit onderzoek uit in opdracht van Partos en De Goede Zaak, namens de coalitie. De steekproef is volledig getrokken in het I&O Research Panel.
De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.