Jongeren lopen niet weg met koningshuis

Het enthousiasme over de monarchie houdt – anno 2023 – niet over. De helft van alle Nederlanders wil dat Nederland een monarchie blijft, bijna een kwart zou liever overgaan op een gekozen staatshoofd. Van de 18-24-jarigen verkiest slechts een derde de monarchie boven de republiek. Over de manier waarop Willem-Alexander en Maxima het koningschap uitvoeren is twee derde tevreden. Men ziet koning en koningin als verbindende ambassadeurs, maar van de koning wordt regelmatig gezegd: “hij heeft geen antenne voor wat er speelt in de samenleving.”

Helft Nederlanders steunt monarchie, kwart wil republiek 

Op de vraag “Wat is volgens u het beste voor ons land: dat Nederland een monarchie blijft of dat Nederland een republiek wordt?” antwoordt de helft van alle inwoners (18+) “Nederland moet een monarchie blijven”, bijna een kwart (23%) “Nederland moet een republiek worden” en maar liefst 27 procent zegt het niets uit te maken. Het is de eerste keer dat I&O Research dit onderzoekt. In de jaren zestig, negentig van de vorige eeuw en aan het begin deze eeuw stelde (TNS) Nipo deze vraag regelmatig en lag de steun voor de monarchie tussen de 80 en 90 procent.

De verschillen naar politieke voorkeur zijn groot: kiezers van SGP, CDA, ChristenUnie en VVD zijn meestal voorstander van het koningshuis, kiezers van nieuwere partijen (FvD, PvdD, Volt, SP, PVV, GroenLinks) zijn dat veel minder vaak.

Jongeren hebben minder met monarchie

Het zijn niet alleen de kiezers van de ‘oude partijen’ die de monarchie willen behouden, het zijn ook overwegend de ouderen: van de 65-plussers wil 60 procent de monarchie behouden en geeft slechts 18 procent de voorkeur aan een republiek. 

Jongeren hebben duidelijk minder met de monarchie. Van de 18-24-jarigen heeft maar iets meer (34%) een voorkeur voor de monarchie (34%) als voor de republiek (31%). Een vergelijkbaar deel (35%) maakt het niet uit. 

Omtzigt for president?

Degenen die de voorkeur geven aan een republiek vroegen we: wie zou wat u betreft een goede president voor Nederland zijn? Bijna 500 respondenten kregen deze vraag en men geeft een waaier aan antwoorden, waarbij actieve en voormalig politici worden genoemd, maar ook BN’ers als Claudia de Breij of Arjen Lubach.

Het vaakst wordt Pieter Omtzigt genoemd: 15 keer, gevolgd door Mark Rutte (7x), Geert Wilders (7x), Job Cohen (4x) en Johan Remkes (4x). Mark Rutte is de enige naam die vaker in negatieve zin (9x) wordt genoteerd (‘Rutte in ieder geval niet. Het moet iemand zijn die verbindend is’) dan positief (7x).

Twee derde tevreden met uitvoering koningschap

Twee derde van de Nederlanders is tevreden met de manier waarop de koning en koningin het koningschap uitvoeren (65%), een kwart niet, 11 procent weet het niet. Het al dan niet steunen van het instituut monarchie is dus niet hetzelfde als de waardering voor de uitvoering: van degenen die voorstander zijn van de monarchie is 91 procent tevreden en 6 procent niet; van de ‘republikeinen’ is 26 procent tevreden en 65 procent niet.

Ook hier zien we dat kiezers van SGP, CDA, ChristenUnie en VVD het meest positief oordelen, maar kiezersgroepen die weinig op hebben met het instituut monarchie oordelen (met uitzondering van FvD) niet (erg) negatief.

Naar leeftijd of opleidingsniveau zijn de verschillen in waardering niet erg groot.

Relatie vertrouwen in overheid en oranjegevoel

Overigens is er ook een relatie met vertrouwen in de overheid: van degenen met (enig of veel) vertrouwen in de overheid steunt 60 procent de monarchie en is 79 procent tevreden met de uitvoering ervan (14 procent niet). Van degenen zonder vertrouwen in de overheid (of weinig vertrouwen) steunt 46 procent de monarchie en is 59 procent tevreden met de uitvoering (30 procent niet).

Verbindende ambassadeurs met gebrekkige antenne

Twee derde is dus tevreden met de manier waarop Willem-Alexander en Maxima het koningschap uitvoeren, maar een klein deel is maar ‘zeer tevreden’ (19%, 46% is ‘tamelijk tevreden’).

Dit gematigd enthousiasme is terug te zien in de open toelichtingen. Mensen die tevreden zijn noemen de koning en koningin vaak ‘verbindend’ en soms ‘ambassadeurs’ van Nederland, die ook voor het bedrijfsleven (internationaal) goed werk leveren. Vaak voegen mensen toe dat ze weinig daadwerkelijke macht hebben, waardoor het geen ‘kwaad’ kan en de voordelen prevaleren. Dit citaat vat het goed samen: “Ze nemen een mooie verbindende rol in in de Nederlandse samenleving. De kosten zijn verwaarloosbaar. De bestuurlijke macht is beperkt.”

Degenen die tevreden zijn zien (ook) dat er wel eens iets misgaat (Griekenland, jacht op Kroondomein, uitspraak over Ajax), maar nemen dat op de koop toe (“Mensen maken soms fouten”). En het wordt gezien als ‘geen makkelijke job’ met de nodige nadelen (beveiliging, etc.).  Bovendien denkt men met een republiek geen beter alternatief te hebben.  

Degenen die ontevreden zijn zeggen vaak dat het koningshuis te ver afstaat van de mensen en dat het te veel geld kost. Dit wordt geïllustreerd met de vakantie naar Griekenland in Corona-tijd (maar liefst 26x genoemd) en de jacht op het Kroondomein (4x genoemd). De uitspraak over Ajax als favoriete voetbalclub (7x genoemd) wordt Willem-Alexander evenmin in dank afgenomen. Er wordt door meerdere deelnemers gezegd dat hij “geen antenne heeft voor wat er speelt in de samenleving.”

Maxima hoogst gewaardeerd

Koning Maxima wordt met een 7,1 het hoogst gewaardeerd van de belangrijkste drie leden van het koningshuis. Bijna de helft geeft haar een 8, 9 of 10. Naarmate men ouder is geeft men een hoger cijfer, de jongsten (18-24 jaar) waarderen haar met een 6,7.

Koning Willem-Alexander krijgt een bescheiden 6,7 van z’n onderdanen, ook hier zien we dat de waardering oploopt met de leeftijd. Jongeren geven hem een 6,3.

Ook Prinses Amalia krijgt gemiddeld een 6,7, waarbij opgemerkt dat 30 procent (nog) geen oordeel over haar heeft. Jongeren zijn iets positiever over haar dan over haar vader (6,5 versus 6,3).

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 14 tot en met maandag 17 april 2023. In totaal werkten 2.197 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek.

I&O Research voerde dit onderzoek uit op eigen initiatief. Er is geen opdrachtgever.
Het grootste deel van de steekproef (n=1.996) is afkomstig het I&O Research Panel, 201 respondenten deden mee via PanelClix. Dit zijn allen Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond.