Innovaties in omnibusonderzoek

Van leefbaarheid tot geloofsovertuiging

Omnibusonderzoek is een door gemeenten veelgebruikte enquêtemethode om inwoners in één keer over uiteenlopende onderwerpen te bevragen. De vragenlijst is daarom vaak lang en gaat over de meest uiteenlopende onderwerpen: van leefbaarheid tot sportbeoefening, van geloofsovertuiging tot gebruik van het openbaar vervoer. Meerdere gemeenten hebben al jaren een omnibusenquête: zo vierde de gemeente Breda vorig jaar het veertigjarig bestaan van haar ‘Burgeronderzoek’ en heeft de gemeente Enschede sinds 1996 de Stadspeiling.

Veel omnibusonderzoeken worden uitgevoerd door middel van een schriftelijke enquête. Hier wordt vooral voor gekozen omdat dit goedkoper is dan telefonisch onderzoek. Bovendien kan de respondent de vragenlijst op een door hem of haar gekozen moment invullen. Schriftelijk onderzoek laat door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen en trends al enige tijd een dalende respons zien. Jongeren en lager opgeleiden worden steeds moeilijker met deze onderzoeksvorm bereikt. Het kan ook zo zijn dat schriftelijk onderzoek een ‘stoffig’ imago heeft.

Het is zonde om de omnibus als autonome onderzoeksvorm niet langer uit te voeren of af te schaffen. Zeker als dit onderzoek al meerdere decennia wordt uitgevoerd. Er zijn diverse innovaties mogelijk om de respons op peil te houden, alle geledingen van de onderzoekspopulatie te bereiken en de onderzoeksmethode te ‘pimpen’. We noemen er een aantal:

Combineer het schriftelijke onderzoek met een online vragenlijst
Dit kan door in de aankondigingsbrief (altijd versturen!) een link naar een website op te nemen waar respondenten met een wachtwoord kunnen inloggen. De vragenlijst is geprogrammeerd in de lay-out van de betreffende gemeente en voorzien van een voortgangsbalk. Ook is het mogelijk om deze tussentijds af te breken en op een later moment verder af te maken. Een online vragenlijst biedt verder het voordeel dat jongeren (van 18 tot 29 jaar) beter te bereiken zijn via internet.

‘Serve and collect’
Ingevulde vragenlijsten worden doorgaans via een bijgevoegde retourenvelop teruggestuurd naar het onderzoeksbureau. Om het inzamelen van de vragenlijsten te vergemakkelijken kan ervoor worden gekozen om deze door enquêteurs (of eventueel WWB-cliënten van de betreffende gemeente) te laten uitdelen en op een met de respondent afgesproken tijdstip weer op te halen. Deze methode kan goed worden toegepast in wijken of onder bevolkingsgroepen waar de respons traditioneel achterblijft. Zeker als de ‘collectanten’ afkomstig zijn uit deze wijk.

Laat zien wat er met de uitkomsten gebeurt
In tegenstelling tot onder meer een online burgerpanel worden de resultaten van een omnibusonderzoek lang niet altijd gecommuniceerd met de respondenten. Een omnibus levert de gemeente een schat aan informatie op die veelvuldig wordt gebruikt in bijvoorbeeld de programmabegroting, het burgerjaarverslag of als sturingsinstrument. Aandacht aan de resultaten besteden in lokale kranten of op een regionale zender, maar bijvoorbeeld ook via wijkorganen, kan het draagvlak verhogen en op deze manier ook een hogere respons in de toekomst betekenen.

‘Het burgemeestersontbijt’
Incentives zijn een bekende methode om de respons te verhogen. Het is bekend dat bijvoorbeeld lager opgeleiden gevoelig zijn voor cadeaubonnen of prijzen als Nintendo Wii’s. Hierbij geldt wel: ‘hoog en weinig’ is beter dan ‘laag en veel’: 5 cadeaubonnen van 100 euro leveren meer respons op dan 20 cadeaubonnen van 25 euro.
Er kan echter ook gekozen worden voor een meer ludieke prikkel. Een gemeente kiest bijvoorbeeld al jaren voor een ontbijt met de burgemeester. De belangstelling hiervoor is groot en het onderzoek geniet hierdoor ook hoge bekendheid onder de inwoners. Het is natuurlijk wel goed om dit dan in het voorjaar te organiseren.

Daarnaast zijn nog zaken mogelijk als het ‘upgraden’ van de vragenlijst, bijvoorbeeld door deze in full colour te drukken of te voorzien van foto’s om de look en feel van bepaalde vragen te verduidelijken.