De toekomst van kleine kernen

Nederland is de komende jaren onderhevig aan vergrijzing en ontgroening; demografische ontwikkelingen die gevolgen hebben voor de kleine kernen van gemeenten. Voorzieningen zoals winkels, scholen en openbaar vervoer komen hier steeds meer onder druk te staan en dreigen soms zelfs te verdwijnen.

Voor gemeenten ligt er een belangrijke taak om zich tijdig voor te bereiden op deze demografische ontwikkelingen en de hieraan gekoppelde gevolgen voor kleine kernen. Daarbij spelen vragen zoals: welk basisniveau aan voorzieningen is vereist in de kleine kernen – nu en in de toekomst? En in hoeverre zijn inwoners van kleine kernen bereid te reizen voor bepaalde voorzieningen?

Kleine kernen in beeld

Om bovenstaande vragen te beantwoorden, is het van belang de kleine dorpen in beeld te brengen. Een eerste vraag is: wie wonen er? Aspecten als leeftijdsopbouw, opleidingsniveau en inkomen van de inwoners, maar ook oorsprong (komt men van binnen of buiten de gemeente) en sociale hechting zijn immers van invloed op de behoeften aan maatschappelijke voorzieningen. En wat is het ruimtelijk gedrag van de inwoners: waar werken, sporten, recreëren ze, gaan ze naar school en hoe is hun mobiliteit? Door de beantwoording van deze vragen ontstaat per kern een profiel waarmee gemeenten hun toekomstige voorzieningenbeleid verder kunnen inkleuren.

Om bovenstaande vragen te beantwoorden, is het van belang de kleine dorpen in beeld te brengen. Een eerste vraag is: wie wonen er? Aspecten als leeftijdsopbouw, opleidingsniveau en inkomen van de inwoners, maar ook oorsprong (komt men van binnen of buiten de gemeente) en sociale hechting zijn immers van invloed op de behoeften aan maatschappelijke voorzieningen. En wat is het ruimtelijk gedrag van de inwoners: waar werken, sporten, recreëren ze, gaan ze naar school en hoe is hun mobiliteit? Door de beantwoording van deze vragen ontstaat per kern een profiel waarmee gemeenten hun toekomstige voorzieningenbeleid verder kunnen inkleuren.

Recent onderzoek

I&O Research heeft onlangs voor een plattelandsgemeente in Westfriesland de kenmerken van verschillende dorpskernen in beeld gebracht. Hieruit blijkt ondermeer dat inwoners uit de kleinste kernen voor de dagelijkse boodschappen en sociale activiteiten vaak naar omliggende plaatsen gaan. Ook het sociale leven speelt zich in mindere mate in het dorp zelf af. Toch heerst er in deze dorpen een hoge mate van woonplezier. De verschraling van het voorzieningenaanbod wordt voor lief genomen; men is niet van plan op korte termijn te verhuizen en is gebonden aan het dorp. Reizen naar verschillende voorzieningen doet men al en wordt niet per se als hinderlijk ervaren. De meeste huishoudens beschikken over een auto, die wordt ingezet om omliggende steden en dorpen te bezoeken en voorzieningen te bereiken. De inwoners van de grotere dorpen zijn doorgaans sterker verbonden met hun eigen woonplaats dan in de kleinere kernen. Dit komt mede doordat het voorzieningenaanbod er uitgebreider is. In vrijwel alle dorpen zien we dat de inwoners voor de niet-dagelijkse boodschappen en het werk het eigen dorp regelmatig verlaten. Ook vertier zoals uitgaan en recreatie zoekt men vaak elders.

Kortom, een reductie van het voorzieningenniveau hoeft niet altijd direct tot problemen te leiden en de behoeften van de inwoners kunnen per dorp verschillen. Over het algemeen vindt men wel dat een pinautomaat, primair onderwijs, voorschoolse educatie en een aantal welzijnsvoorzieningen sowieso onderdeel moeten uitmaken van het basisaanbod. Daarnaast zal de vergrijzing er mede voor zorgen dat de oriëntatie op de directe woonomgeving wat betreft zorg- en welzijnsvoorzieningen mogelijk sterker wordt.