Blog: We weten niet écht waarom aantal verkeersdoden stijgt, maar dat kán wel
In 2016 nam het aantal verkeersdoden in Nederland voor het tweede achtereenvolgende jaar toe, tot 629. In de berichtgeving hierover, onder meer via de website van de NOS is geen uitsplitsing te zien naar type voertuig, waardoor de kans op de loer ligt dat men gaat denken dat het voornamelijk om automobilisten gaat. Hoewel automobilisten in absolute zin het grootste aandeel in het aantal verkeersdoden zullen vormen, is de trend al jaren dat het aantal verkeersdoden onder deze groep afneemt. Auto’s worden steeds veiliger. Onder fietsers en brom- en snorfietsers is het aantal verkeersdoden door de jaren heen echter nauwelijks gedaald.
In een reactie noemt Veilig Verkeer Nederland drie mogelijke oorzaken voor de stijging: het gebruik van mobiele telefoons, rijden onder invloed en hogere snelheden. Deze redenen zijn echter niet goed cijfermatig onderbouwd en daarom onbevredigend. Het is nodig én mogelijk om beter te begrijpen waardoor de stijging ontstaat. Zo betoogt I&O-onderzoeker Gijs Jan Visser.
Rijden onder invloed
Een van de grootste problemen van het toekennen van de invloed van alcoholgebruik op verkeersongelukken en –doden is dat er in Nederland geen postmortemonderzoek onder slachtoffers van een (eenzijdig) verkeersongeluk wordt uitgevoerd. In onze buurlanden gebeurt dit wel. Het is daarom niet met zekerheid vast te stellen of alcoholgebruik de daadwerkelijke oorzaak van een verkeersongeluk is geweest. De kans op verkeersongelukken door alcoholgebruik in het verkeer neemt exponentieel toe. Het daadwerkelijke rijden onder invloed laat echter al jaren een dalende trend zien: in 2002 had 4,9 procent van de onderzochte bestuurders teveel gedronken, in 2015 (meest recente cijfer) is dit aandeel gedaald naar 1,7 procent, zo blijkt uit onderzoek van I&O Research in opdracht van het ministerie van IenM. Dit hoeft nog niks te zeggen over het daadwerkelijke aandeel van alcohol in verkeersdoden, maar omdat alcoholgebruik in het verkeer over de hele linie afneemt is het aannemelijk dat dit ook geldt voor het aandeel van alcohol in het aantal verkeerslachtoffers.
Gebruik mobiele telefoon
Voor ‘afleiding in het verkeer’ is eveneens niet bekend hoe groot de invloed hiervan is op het aantal verkeersdoden in Nederland, schrijft de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) in 2016. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat bij 68 procent van de verkeersongelukken de bestuurder voorafgaand aan het onderzoek op enige manier was afgeleid. De mobiele telefoon is uiteraard een belangrijke bron voor afleiding, maar zeker niet de enige (denk bijvoorbeeld ook aan praten met medereizigers en het bedienen van de radio). Het meest recente onderzoek over telefoongebruik in het verkeer stamt uit 2010. Hieruit blijkt dat bijna een kwart (22 procent) van de Nederlandse automobilisten wel eens handheld belt tijdens het rijden en twee op de vijf (40 procent) handsfree. Het is dus niet bekend of deze percentages zijn toe- of afgenomen in 2015 en 2016, de jaren waarin het aantal verkeersdoden is gestegen. Ditzelfde geldt voor het gebruik van telefoons onder fietsers en brom- en snorfietsers.
Hogere snelheden
Uit onderzoek blijkt dat – bij verder gelijkblijvende omstandigheden – een snelheidsverhoging het aantal verkeersdoden doet toenemen en een verlaging – omgekeerd – het aantal dodelijke slachtoffers doet afnemen. Voor gewonden geldt dit verband volgens de SWOV overigens niet. Medio 2016 verschenen er artikelen over het aantal ongevallen op snelwegen waar nu een maximumsnelheid van 130 kilometer per uur geldt die dit verband leken te bevestigen. Het aantal doden op deze wegen steeg van 10 naar 32. In relatieve zin een kleine stijging, waar volgens minister Schultz dan ook geen conclusies aan te verbinden waren. Dit is echter een enigszins vreemde reactie aangezien dus bewezen is dat een hoge snelheid gevaarlijk is en het vaak voorkomt dat automobilisten te hard rijden (volgens politiecijfers rijdt gemiddeld 30 procent van de automobilisten te hard). Tegelijkertijd neemt het aantal politiecontroles af. Volgens onderzoek uit 2014 kan een verdubbeling van het aantal controles op snelheid leiden tot 70 minder verkeersdoden en ruim 1.000 minder gewonden per jaar. Een voorwaarde die wordt meegegeven is dat een snelheidslimiet wel geloofwaardig moet zijn: op brede doorgaande wegen buiten de bebouwde kom moet deze bijvoorbeeld niet 60 kilometer per uur worden.
Betere duiding cijfers en meer onderzoek noodzakelijk
Dat de aantallen verkeersdoden nu twee jaar achter elkaar stijgen is zorgelijk. Het is onbevredigend om hier voor de vuist weg oorzaken voor te noemen. Er zijn simpelweg geen of onvoldoende (Nederlandse) data. Dit geldt zeker voor rijden onder invloed, en in mindere mate ook voor het gebruik van de mobiele telefoon. Het lijkt zinvol om – net als in België en Duitsland – wél postmortemonderzoek op verkeersslachtoffers te gaan uitvoeren en eveneens het gebruik van de mobiele telefoons van betrokkenen naderhand uit te lezen.
En er is meer context mogelijk: hoe is de ontwikkeling onder de meer kwetsbare groepen verkeersdeelnemers? Waar vinden de meeste verkeersongelukken plaats? Kunnen infrastructurele maatregelen een rol spelen? En wat is de rol van apps als Flitsmeister, die afleiding in het verkeer in de hand kunnen werken?
Bronnen:
https://www.swov.nl/feiten-cijfers/fact/snelheid-wat-het-effect-van-snelheid-op-de-verkeersveiligheid
https://www.swov.nl/feiten-cijfers/factsheet/afleiding-het-verkeer
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/09/22/rijden-onder-invloed-2002-2015
http://nos.nl/artikel/2115676-kans-op-doden-groter-bij-ongeluk-op-130-km-snelweg.html