Bedreiging en intimidatie van vrouwelijke journalisten heeft verregaande gevolgen

Agressie en bedreiging van journalisten is niet van vandaag of gisteren. Uit eerdere onderzoeken in 2017 en 2021[1] kwam al een alarmerend beeld naar voren. Omdat de agressie een bedreiging vormt voor de onafhankelijke journalistiek en daarmee het functioneren van de democratische rechtsstaat, is het initiatief PersVeilig gestart om journalisten daar waar mogelijk te ondersteunen. Vanuit het idee dat de aard van de agressie, intimidatie en bedreiging en de gevolgen wel eens anders kunnen zijn voor vrouwen dan voor hun mannelijke collega’s, heeft PersVeilig I&O Research een onderzoek laten uitvoeren. Dit richtte zich op de specifiek op vrouwelijke journalisten gerichte agressie en intimidatie en de ondersteuningsbehoefte die zij hebben.  

Meerderheid maakte afgelopen jaar agressie, bedreiging of intimidatie mee

Een meerderheid (82%) van de vrouwelijke journalisten die meededen aan dit onderzoek heeft wel eens te maken gehad met een vorm van agressie, intimidatie en bedreiging. Bijna een derde (30%) maakt dit maandelijks of vaker mee.

[1] https://www.persveilig.nl/over-persveilig/onderzoek

Volgens de helft van de respondenten is dit in de afgelopen 5 jaar (sterk) toegenomen. Ook de aard van de incidenten lijkt anders te zijn geworden. Uit de interviews blijkt dat deze explicieter en bedreigender zijn geworden dan voorheen.

Online verbale agressie

Meer dan de helft van de vrouwelijke journalisten die aan het onderzoek hebben deelgenomen heeft in de afgelopen 12 maanden een of meerdere malen te maken gehad met online verbale agressie en online bedreiging (bijvoorbeeld via e-mail of sociale media). Dit heeft in veel gevallen een terugkerend karakter. Vrouwen die dit meemaken zeggen dat kleinere (83%), discriminerende opmerkingen (63%) en het verspreiden van valse informatie over de journalist (61%) veel voorkomt online. Seksistische haatzaaiende uitlatingen en seksuele intimidatie komen in mindere mate voor.

Offline agressie, intimidatie en bedreiging is zeldzamer. Vier op de tien hebben te maken gehad met offline verbale agressie en 17 procent met offline bedreiging.

Twitter en andere online platformen

Vier op de tien incidenten zijn discriminerend van aard, meestal op basis van geslacht en leeftijd. Agressieve uitingen en bedreigingen via sociale media zijn vaker discriminerend van aard dan incidenten die offline of via e-mail plaatsvonden. Ongeveer de helft van alle uitingen van agressie, intimidatie en bedreiging via sociale media, gebeurde via Twitter. Dit betekent dat een kwart van alle agressie, intimidatie en bedreiging via Twitter wordt geuit.

Gevolgen voor beroepsuitoefening en persoonlijke leven

De ervaringen met agressie laten sporen na. Meer dan de helft van de vrouwelijke journalisten die eens of meerdere keren agressief zijn bejegend, is zich als gevolg van de ervaringen anders gaan gedragen bij het uitoefenen van hun werk. Ze zijn voorzichtiger geworden. Zo zegt de helft van de journalisten die gevolgen ondervinden op hun werk dat ze hun woorden zorgvuldiger kiezen en zich minder vrij te voelen in het uitoefenen van hun werk. Uit de interviews blijkt dat een aantal vrouwelijke journalisten (tijdelijk) niet meer hun werk kon uitoefenen naar aanleiding van de ervaringen met agressie, bedreiging en intimidatie. 

Er zijn ook persoonlijke gevolgen. Bijna drie op tien vrouwelijke journalisten die werden geconfronteerd met agressie, voelen zich angstig en ruim een tiende kan er niet van slapen of ervaart lichamelijke klachten. Verder kan het voor een algeheel gevoel van onveiligheid zorgen: journalisten hebben door de constante dreiging het gevoel constant op hun hoede te moeten zijn. Een deel ervaart lichamelijke (8%) en psychische klachten (27%) door wat ze hebben meegemaakt. In de interviews komt naar voren dat dit in sommige gevallen zo ver kan gaan dat ze in therapie moesten.

Niet alle vrouwen kunnen hun ervaringen met iemand bespreken

Niet alle vrouwelijke journalisten bespreken hun ervaringen met agressieve of bedreigende uitingen met anderen. De helft zegt dat ze het laatste incident hebben besproken met een collega. Het op deze manier delen van ervaringen wordt over het algemeen als waardevol ervaren. Een derde meldt of bespreekt hun ervaringen met de werkgever of opdrachtgever. Dit gebeurt vaker bij fysieke agressie of bedreiging, maar minder vaak bij online incidenten. Freelance journalisten hebben geen werkgever met wie ze hun ervaringen kunnen bespreken. Wel delen zij hun ervaringen met andere journalisten en/of hun opdrachtgever, maar in vergelijking met hun collega’s met een dienstverband zeggen ze vaker dat ze het incident niet hebben besproken.
Een relatief klein deel meldt de incidenten bij PersVeilig. Dit doen ze aan de ene kant om informatie te krijgen over hoe ermee om te gaan, aan de andere kant om de omvang van het probleem in kaart te brengen.

Niet iedereen voelt zich gesteund door de werkgever, opdrachtgever of collega’s (10%). Drie op de tien vinden dat de werkgever of opdrachtgever onvoldoende maatregelen neemt om de journalist te beschermen. Journalisten die zich wel gesteund voelen, ervaren aan de ene kant steun in de vorm van veiligheidsmaatregelen die de opdrachtgever of werkgever kan bieden, zoals het meesturen van beveiligers. Aan de andere kant is het van belang dat de werkgever of opdrachtgever achter de bedreigde of agressief bejegende journalist gaat staan. Bijvoorbeeld door een luisterend oor te bieden en begrip te tonen.

Behoefte aan een structurele aanpak maar ook aan directe persoonlijke ondersteuning

Vrouwelijke journalisten die te maken hebben gehad met agressie, intimidatie of bedreiging zijn gebaat bij steun. In die behoefte is niet in alle gevallen voorzien. Op de vraag waar de journalisten behoefte aan hebben komt naar voren dat ze vooral een structurele oplossing van het probleem willen. Het benadrukken van de persvrijheid en het vergroten van de mogelijkheden om de agressor aan te pakken kan hieraan in hun ogen bijdragen. Verder willen de vrouwen serieus genomen worden en dat hun verhaal wordt aangehoord.
Er is daarnaast behoefte aan informatie over hoe je als journalist veilig je werk kan doen. Welke maatregelen kunnen er genomen worden om de veiligheid te vergroten? Daarnaast willen journalisten meer weten over hoe om te gaan met agressie, intimidatie en bedreiging of hier getraind in worden. Tot slot, vinden de vrouwelijke journalisten het belangrijk dat hun belangen worden behartigd door ondersteuningsorganisaties.
Het onderzoek maakt duidelijk dat er de nodige uitdagingen liggen om ervoor te zorgen dat vrouwelijke journalisten in vrijheid hun werk kunnen doen.

Onderzoeksverantwoording

Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een online enquête die is uitgevoerd in september 2022. In totaal hebben 292 vrouwelijke journalisten aan de enquête meegedaan. Daarnaast zijn er acht interviews gehouden met vrouwelijke journalisten om een beter beeld te krijgen van hun ervaringen, gevoelens en behoeften met betrekking tot intimidatie, agressie of bedreiging.

Hoewel hiervoor geen directe aanwijzingen zijn, is niet uit te sluiten dat journalisten die te maken hebben gehad met agressie, intimidatie of bedreiging eerder geneigd zijn de vragenlijst over dit onderwerp in te vullen. Dit zou ‘selectiviteit’ in de respons tot gevolg kunnen hebben en daarmee leiden tot een overschatting van de problematiek. Dit is een punt van aandacht bij alle onderzoeken naar slachtofferschap. Om de kans hierop zo klein mogelijk te maken, hebben we in de uitnodigingen voor het onderzoek benadrukt dat deelname van alle journalisten van groot belang is, ook wanneer ze niet te maken hebben gehad met agressie en/of geweld.