Agressie en bedreiging richting journalisten neemt toe

Journalisten hebben steeds vaker te maken met agressie of bedreiging. Meer dan acht op de tien journalisten die meededen aan een onderzoek naar ervaringen met agressie en bedreiging hebben hier in hun werk wel eens mee te maken. In 2017 gold dit nog voor zes op de tien, zo bleek toen uit het onderzoek ‘Een dreigend klimaat’ (Odekerken & Brenninkmeijer, 2017). Ook de frequentie neemt toe. Vergeleken met vier jaar geleden is het aantal journalisten dat maandelijks of vaker incidenten meemaakt sterk toegenomen (van 18% naar 29%). Vooral cameramensen (58%) en fotojournalisten (51%) worden maandelijks geconfronteerd met agressie of bedreiging.

Dit blijkt uit onderzoek onder 689 journalisten dat I&O Research uitvoerde in opdracht van PersVeilig. PersVeilig is een gezamenlijk initiatief van de NVJ, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de politie en het openbaar ministerie. Cijfers uit het onderzoek zijn indicatief voor ervaringen in de sector.

Persvrijheid in het geding…

Journalisten beamen massaal (93%) dat agressie of bedreiging een reëel en actueel gevaar vormt voor de persvrijheid. Zeven op de tien zijn de afgelopen jaren dan ook voorzichtiger zijn geworden in hun werk. Ondanks deze voorzichtigheid laten confrontaties met agressie of bedreiging hun sporen na. Een ruime meerderheid (63%) ervaart hier persoonlijk gevolgen van. Een op de acht heeft zelfs weleens overwogen om uit de journalistiek te stappen vanwege een bedreigend werkklimaat.

…maar vastberadenheid is er ook

Hoewel er duidelijke zorgen zijn voor de vrije pers, zien we ook hoopvolle signalen voor de journalistiek. Een deel van de journalisten (14%) zegt juist meer vastberaden te zijn geworden om hun werk voort te zetten. Een onderzoeksjournalist zegt hierover: “Ik ben vastbesloten om mij niet door intimidatie te laten weerhouden van het publiceren van informatie die ik voor mijn lezerspubliek van belang vind.”

Vooral verbale agressie

Journalisten worden vooral geconfronteerd met verbaal geweld. Twee derde had hier het afgelopen jaar minstens één keer mee te maken. De helft werd minstens één keer geconfronteerd met bedreiging of intimidatie. Een vijfde kreeg te maken met juridische dreiging. En alhoewel met 17 procent fysiek geweld het minst voorkwam, is de impact hiervan niet te onderschatten. Een respondent geeft hier een sprekend voorbeeld van: “Na 10 minuten werd hij plots agressief. Hij greep mijn kladblok uit mijn handen en vroeg welke pagina’s informatie bevatten over wat hij zojuist zei. Fysiek was hij agressief, in z’n ogen en zijn lichaamshouding. Hij zei niet dat er gevolgen zouden zijn, maar zijn toon en lichaamshouding waren intimiderend genoeg om het als bedreigend te ervaren.”

De ‘gewone burger’ als dader

Journalisten zien dat agressie of bedreiging vooral komt vanuit de ‘gewone burger’ (60%) die publicatie wil voorkomen (28%). Een journalist beschrijft een tekenend incident: “Ik werd aangesproken op straat terwijl wij interviews afnamen en foto’s namen tijdens een verslag. Onder dreiging van geweld moesten de foto’s verwijderd worden.”

Incidenten niet altijd gemeld

Zeven op de tien journalisten bespreken hun ervaringen met agressie en bedreiging of doen hier melding van. Dit doen zij vooral met directe collega’s (47%), of met hun werk- of opdrachtgever (31%). Journalisten doen nauwelijks aangifte bij de politie (4%).
Journalisten die een incident niet meldden, vonden het incident vaak niet erg genoeg (58%). Ook bestaat er onder een deel een zekere gelatenheid. Volgens een op de tien wordt met een melding toch niks gedaan of hoort bedreiging of intimidatie nou eenmaal bij het vak.

Bescherming freelancers blijft achter

Een kwart van de journalisten vindt dat hun werk- of opdrachtgever onvoldoende maatregelen neemt voor hun veiligheid. Deze groep wordt naar eigen zeggen onvoldoende tegen agressie beschermd. Met name freelancers (36%) zijn ontevreden over de beschermende houding van hun opdrachtgevers.
Journalisten zien wel oplossingen. Zo vinden ze dat zij beter in bescherming genomen moeten worden door bijvoorbeeld altijd met minstens één collega op pad gestuurd te worden.Ook moeten werk- en opdrachtgevers een scherpere risicoschatting maken voor zij journalisten op reportage sturen.

Initiatieven met potentie

PersVeilig en de Balie Persvrijheid zijn twee initiatieven die journalisten ondersteuning bieden bij bedreiging of agressie. We zien dat PersVeilig bekendheid heeft onder journalisten, acht op de tien hebben hier minimaal ‘wel eens’ van gehoord. En alhoewel slechts veertien procent hier wel eens gebruik van maakt, zegt driekwart dit misschien wel in de toekomst te gaan doen. De Balie Persvrijheid is minder bekend. Drie op de tien kennen het van naam, vrijwel geen journalist zegt hiervan gebruik te maken. De intentie is er wel: zeven op de tien journalisten overwegen in de toekomst de Balie te raadplegen.

Verantwoording

Het onderzoek is uitgevoerd door I&O Research, in opdracht van PersVeilig. PersVeilig is een gezamenlijk initiatief van de NVJ, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de politie en het openbaar ministerie en heeft tot doel de positie van journalisten te versterken tegen geweld en agressie op straat, op social media en/of via juridische claims.

Voor het opstellen van de vragenlijst is het onderzoeksrapport ‘Een dreigend klimaat’ (Odekerken & Brenninkmeijer, 2017)[1] geraadpleegd. Waar mogelijk zijn uitkomsten met dit rapport uit 2017 vergeleken.

De wijze van dataverzameling van dit onderzoek is hetzelfde als in 2017 en vond plaats in de periode van 22 april tot en met 6 mei 2021. De vragenlijst is in de vorm van een open link door de NVJ verspreid onder al haar 8.000 leden, aan de 600 leden van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) en aan de redacties via het Genootschap van Hoofdredacteuren. Na een week is er een rappel gestuurd. Uiteindelijk vulden 689 journalisten de vragenlijst in. De resultaten van de steekproef zijn niet gewogen op achtergrondgegevens en daarmee indicatief.

Het volledige rapport

De resultaten van het onderzoek zijn samengevat in een factsheet. Download deze hier.
Download het volledige onderzoeksrapport hier.

[1] Odekerken, M.W.A. & Brenninkmeijer, A.F.M. (2017). Een dreigend klimaat. Verslag van het onderzoek ‘Bedreigingen van Nederlandse journalisten’. Utrecht.