Aanpak van onveiligheidsgevoelens in Heerhugowaard

I&O Research zocht voor de gemeente Heerhugowaard uit hoe dit in elkaar steekt voor de veertien wijken. Het onderzoek bestond uit analyse van bestaande data, interviews met gebiedsexperts, een burgerpeiling en een tweetal focusgroepen met wijkbewoners. Het laat zien dat er voor de gemeente Heerhugowaard verschillende aanknopingspunten zijn voor interventies om het veiligheidsgevoel van haar inwoners te verbeteren. Deze liggen op het vlak van preventie, communicatie en repressie. Omdat iedere situatie (wijk) een unieke mix van factoren kent die van invloed zijn op de veiligheidsbeleving, vraagt iedere wijk om een specifieke aanpak. In iedere wijk zal aandacht moeten zijn voor de drie typen interventies, maar het accent dat wordt gelegd kan per wijk verschillen. Dit betekent dat de gemeente moet inzetten op maatwerk.

Veiligheidsbeleving in Heerhugowaard

Sinds 2013 neemt de gemeente Heerhugowaard tweejaarlijks deel aan de landelijke Veiligheidsmonitor. Resultaten hiervan laten een longitudinaal beeld zien van het veiligheidsgevoel van Heerhugowaarders, vergeleken met het landelijke en regionale beeld. Kijken we naar de landelijke trend, dan zien we dat de objectieve veiligheid in Nederland toeneemt; criminaliteitscijfers en slachtofferaantallen dalen. Het subjectieve gevoel van veiligheid neemt echter niet in gelijke mate toe. Dit geldt ook voor de gemeente Heerhugowaard.

Negen op de tien Heerhugowaarders voelen zich nooit onveilig in de eigen woonbuurt, een op de tien wel eens. Sinds 2017 is er een stijging in het veiligheidsgevoel in de eigen buurt en deze groei is sterker dan de landelijke en regionale trend. Het veiligheidsgevoel in het algemeen bij Heerhugowaarders laat eveneens een positieve trend zien, maar deze is niet zo sterk als bij de veiligheidsgevoelens in de eigen buurt. Heerhugowaard volgt hierin het landelijke en regionale beeld. Drie op de tien Heerhugowaarders voelen zich in het algemeen wel eens onveilig. Dit zijn onveiligheidsgevoelens in brede zin, van onveilige plekken en incidenten in de eigen buurt, tot het stadscentrum en NS-station en ook berichten in de media en algemeen maatschappelijk onbehagen.

Concept verstoorde veiligheidsbeleving

Bovenstaande constatering riep bij de gemeente Heerhugowaard vragen op. Waarom voelen onze inwoners zich niet veiliger? Wat moet of kun je doen als overheid?

We hebben deze probleemstelling benaderd vanuit het concept verstoorde veiligheidsbeleving. Het concept is op basis van internationale studies geïntroduceerd door Remco Spithoven van Saxion Hogescholen als alternatieve benadering voor de aanpak van onveiligheidsgevoelens. Want middels beleid aan te pakken verklaringen zijn vooral te vinden op wijk- en buurtniveau. De definitie van verstoorde veiligheidsbeleving is: “Een significant negatievere – en problematisch ervaren – veiligheidsbeleving van buurtbewoners, in vergelijking met dezelfde buurt op een eerder meetmoment en/of ten opzichte van gelijktijdige metingen van andere, vergelijkbare buurten.” Dit betekent dat de prioriteit wordt gelegd bij wijken met een significant negatievere veiligheidsbeleving van buurtbewoners.

Wijken in Heerhugowaard met een verstoorde veiligheidsbeleving

Er zijn vier invalshoeken gehanteerd om wijken te markeren met een verstoorde of problematische veiligheidsbeleving. Hierbij zijn drie van de veertien Heerhugowaardse wijken komen bovendrijven: Rivierenwijk, Schrijverswijk en (delen van) Molenwijk. Hieronder is de grondslag beschreven.

• Invalshoek 1: Bovengemiddeld gevoel van onveiligheid (ten opzichte van vergelijkbare wijken): Rivierenwijk
• Invalshoek 2: Negatieve ontwikkeling veiligheidsbeleving: Schrijverswijk
• Invalshoek 3: Discrepantie objectief vs. subjectief (veiligheidsbeleving ‘slechter’ dan feitelijke beeld HIC/overlast; zie figuur 1): Schrijverswijk, Rivierenwijk
• Invalshoek 4: Expertbenadering: Rivierenwijk, (delen van) Molenwijk

Er zijn twee soorten discrepanties:

1. onveiligheidsgevoelens in de buurt komen meer voor dan verwacht wordt op basis van geregistreerde misdrijven HIC. Dit is het geval in Schrijverswijk en Rivierenwijk;
2. onveiligheidsgevoelens in de buurt komen minder voor dan verwacht wordt op basis van geregistreerde misdrijven HIC. Dit is het geval in Heemradenwijk.

Leesvoorbeeld: In Rivierenwijk zijn 11,7 misdrijven HIC per 1.000 inwoners, tegenover gemiddeld 8,2 in Heerhugowaard (factor 1,5). In Rivierenwijk voelt 41 procent van de bewoners zich wel eens onveilig in de eigen buurt, tegenover gemiddeld 17 procent in Heerhugowaard (factor 2,5).

Brede set aan verklarende factoren voor veiligheidsbeleving

De vraag is vervolgens waardoor een verstoorde of problematische veiligheidsbeleving wordt veroorzaakt. Voor de meeste mensen wordt onveiligheidsbeleving maar in beperkte mate bepaald door de persoonlijke angst voor slachtofferschap: zelfs bewustzijn van een daadwerkelijk hogere kans op slachtofferschap in de buurt verhoogt de persoonlijke angst niet. Eerder het tegenovergestelde gebeurt, door het ophogen van vermijdingsgedrag en het loskomen van onderbewuste, psychologische processen die het risico in de beleving neutraliseren (Spithoven, 2017).

Al met al is er een brede set aan factoren (figuur 2) die een positieve én negatieve invloed kunnen hebben op de veiligheidsbeleving in een wijk. Elke hoofdfactor bestaat uit verschillende elementen. De hoofdfactor buurtproblematiek bestaat bijvoorbeeld uit de volgende elementen (onderverdeeld naar positieve of negatieve impact):

• Negatief: donkerte, armoede, crimetalk, slecht imago, intimidatie/dreiging, verkeersonveiligheid, parkeeroverlast, vuil op straat, geluidsoverlast en specifieke locaties.
• Positief: bewoners weten problematiek aan te pakken, BuurtApp, afwezigheid van problematiek, bewoners spreken elkaar aan op gedrag.

Verklarende factoren voor veiligheidsgevoelens bij Heerhugowaarders

Uit de analyse voor Heerhugowaard komen de volgende verklarende factoren (in willekeurige volgorde) naar voren voor het veiligheidsgevoel bij bewoners:

1. hoe prettig men het vindt om in de buurt te wonen (hoe prettiger wonen, hoe groter het veiligheidsgevoel);
2. fysieke kwaliteit van de woonomgeving (hoe hoger de kwaliteit, hoe groter het veiligheidsgevoel), overzichtelijkheid, verlichting;
3. sociale cohesie (hoe meer cohesie in de buurt, hoe groter het veiligheidsgevoel);
4. beperkingen om aan maatschappelijke leven deel te nemen, anders dan fysiek (inwoners zonder beperkingen voelen zich veiliger);
5. overlast van buurtbewoners (hoe minder overlast, hoe groter het veiligheidsgevoel);
6. specifieke buurtproblemen: verward gedrag, hangjongeren, drugsoverlast, vuurwerk, geluidsoverlast, onbekende personen en auto’s;
7. onveilige verkeerssituaties (als er geen onveilige verkeerssituaties zijn, voelen inwoners zich veiliger);
8. waardering zorg gemeente voor woon- en leefomgeving (hoe hoger waardering gemeente, hoe groter het veiligheidsgevoel);
9. gebrek aan toezicht en handhaving;
10. incidenten in de buurt: inbraak, autobranden, vernielingen;
11. specifieke plekken in de buurt en drukbezochte wijkoverstijgende voorzieningen (nieuwe centrum Middenwaard, NS-station, oude centrum Centrumwaard/Raadhuisplein);
12. individueel-psychologische oorzaken (tolerantieniveau, persoonlijk slachtofferschap en vermijdingsgedrag).

Kapstok voor aanpak onveiligheidsgevoel

We weten nu in welke Heerhugowaardse wijken er sprake is van een verstoorde of problematische veiligheidsbeleving en welke verklarende factoren hieraan ten grondslag liggen. Maar hoe nu verder? Wat kan of moet de gemeente doen? Om die vraag te beantwoorden is gebruik gemaakt van de tafel van twaalf van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV); een palet van factoren die zich lenen voor beïnvloeding van het veiligheidsgevoel via beleid. Deze zijn terug te brengen tot drie hoofdtypen interventies:

1       Aanpakken van onveiligheid. Dit is vooral repressief en/of curatief van aard en gericht op het tegengaan van criminaliteit, overlast en verloedering.
2       Versterken van veiligheid. Preventief beleid gericht op het versterken van sociale cohesie, bewonersparticipatie, ‘de ander minder onbekend maken’ (door een goed netwerk in de wijk), toezicht en de inrichting van de buurt.
3       Publiek leiderschap: communicatie. Dit heeft betrekking op de wijze van optreden van de gemeente. Dit gaat onder andere om kwaliteit van de aanpak, empathie, communicatie om op die wijze het vertrouwen van de burger (terug) te winnen.

Omdat iedere situatie (wijk) een unieke mix van factoren kent die van invloed zijn op de veiligheidsbeleving, vraagt iedere wijk om een specifieke aanpak. In iedere wijk zal aandacht moeten zijn voor de drie typen interventies, maar het accent dat wordt gegeven kan per wijk verschillen. Op basis van de oorzaken en verklaring van het onveiligheidsgevoel zijn we tot een prioritering van typen interventies gekomen:

Het onderzoek biedt voor gemeente Heerhugowaard de kapstok om een aanpak op te stellen. Op basis van de analyse kunnen interventies voor specifieke problemen en locaties en algemene issues worden verkend/uitgewerkt. Vervolgens wordt bekeken of dat binnen de prioritering past. De prioritering kan ook andersom worden ingezet. Vanuit prioritering kijken welke good practices vanuit andere gemeenten passend zijn in de situatie van Heerhugowaard.

Onderzoeksverantwoording

Inzicht verkrijgen in de achtergronden van onveiligheidsgevoelens is een veelomvattende en complexe opgave. Om daar richting aan te geven zijn we gestart vanuit een bestaand conceptueel model, en vervolgens zijn we op zoek gegaan naar bestaande informatiebronnen die hier invulling aan kunnen geven (statistieken en registraties van gemeente, politie en het CBS, de tweejaarlijkse Veiligheidsmonitor en de laatste grote wijkenenquêtes van de gemeente Heerhugowaard (Waarstaatjegemeente)). Hiermee kan op wijkniveau goed statistisch inzicht worden verkregen in verklarende factoren voor onveiligheidsgevoel.
Daarnaast is een online burgerpeiling uitgevoerd. De peiling is breed uitgezet via drie onderzoekspanels (Burgerpanel Heerhugowaard, Woonwaard Panel en I&O Research Panel) en via een open link die door middel van externe communicatie door de gemeente onder de aandacht is gebracht. In totaal hebben 543 inwoners van de gelegenheid gebruik gemaakt om hun mening te geven. In twee focusgroepen zijn de uitkomsten van de burgerpeiling verder besproken met bewoners. Deelnemers aan de focusgroepen zijn geworven vanuit de respondenten op de burgerpeiling.

Verder is een tiental diepte-interviews gehouden met interne en externe gebiedsexperts van de gemeente (OOV, Stedelijke Ontwikkeling en Boa’s), MET Heerhugowaard, politie (wijkagenten) en Woonwaard. In de eerste plaats waren ze bedoeld om vanuit expertbenadering meer inzicht te verwerven in de verklarende factoren van de veiligheidsbeleving in Heerhugowaard en de achterliggende problematiek. Daarnaast zijn we op zoek gegaan naar de wereld achter de cijfers die over de wijken/buurten zijn verzameld en geanalyseerd.

Het volledige rapport kunt u hier downloaden.

Veiligheid en veiligheidsbeleving: expertise van I&O Research

I&O Research is bedreven in het doen van onderzoek op het gebied van veiligheid en veiligheidsbeleving. We beschouwen dit onderwerp bij uitstek als een van onze expertiseterreinen. Zo is een soortgelijk onderzoek uitgevoerd in opdracht van de gemeente Bergen op Zoom, en is recent een Wijkmonitor gestart voor de gemeente Alkmaar. En we zijn sinds 2012 samen met het CBS de uitvoerder van de landelijke Veiligheidsmonitor.

Meer weten?

Wilt u meer weten over wat I&O Research kan betekenen voor uw gemeente? Bent u benieuwd hoe deze analyse voor uw eigen wijken zal uitpakken? Deze wijkgerichte benadering is in elke gemeente toepasbaar.

Neem vrijblijvend contact op met een van onze onderzoekers. Zij helpen u graag verder.